Quelltext vun der Säit Franséisch weisen

{{Infobox Sprooch|Numm=Franséisch|Originalnumm=Français
|Land= [[Frankräich]], [[Kanada]], [[Belsch]], [[Schwäiz]], [[Monaco]] a 50 anere Länner
|Regioun=
|Schwätzen=115-300 Milliounen
|Rang=11
|Faarf Famill=lawngreen
|Famill= [[Indoeuropäesch Sproochen|Indoeuropäesch]]
* [[Italesch]]
** [[Romanesch]]
*** [[Gallo-Romanesch]]
**** '''Franséisch'''
|OffiziellSprooch= [[Frankräich]], [[Kanada]], [[Belsch]], [[Schwäiz]], [[Lëtzebuerg (Land)|Lëtzebuerg]] a 24 anere Länner
|Akademie=-
|iso1=fr
|iso2=fre (B) / fra (T)
|iso3=fra
|sil=FRA
}}
'''Franséisch''', oder d''''franséisch Sprooch''' gehéiert zu der romanescher Grupp vun den indogermanesche Sproochen. Si gëtt an 52 Länner vun zirka 300 Millioune Mënsche (115 Milliounen als Mammesprooch a ronn 185 Milliounen als Zweetsprooch) geschwat (Stand: 2016).

D'Entwécklung vun der franséischer Sprooch huet déi Eegenaart, datt si vun intellektuelle Gruppen oder vun Institutiounen (wéi d'''[[Académie française]]'') optiméiert gouf. Als Héichsprooch ass et deemno eng ''akadeemesch'' Sprooch. Dat verhënnert awer net, datt et am Alldag eng extreem lieweg a phantasiräich Sprooch ass a bleift. Net zu Onrecht gëtt d'Franséisch och "Sprooch vum [[Molière]]" (oder vum [[Voltaire]]) genannt.

== Geschicht ==

=== Originnen ===
Et gëtt allgemeng ugeholl, datt de romanesche "Volet" vun de ''Serments de Strasbourg'' ([[842]]) den éischten, op [[Romanesch]] geschriwwenen Text ass. D'Existenz vun enger romanescher Sprooch gouf fir d'éischt [[813]] bei Geleeënheet vun der [[Synod vun Tours]] ernimmt. Et dauert bis [[880]]-[[881]] bis den éischte literareschen Text, ''Séquence de sainte Eulalie'' opdaucht. [[1539]] gëtt Franséisch mat der '''Ordonnance de Villers-Cotterêts'' vum Kinnek [[François I. vu Frankräich|François I.]] als Rechts- a Verwaltungssprooch agefouert.

D'Entwécklung vun der Sprooch huet sech a 5 Phasen, déi allerdéngs lues a lues anenaner iwwergaange sinn, ofgespillt. Bei de Beispiller am Ofschnëtt '''''Chronologie''''' ass d'[[Orthographie]] déi vun de respektiven [[Éditeur]]en an net déi vun den [[Auteur]]en. Et däerf een net vergiessen, datt d'Orthographie virum [[19. Joerhonnert]] staark variéiert huet.

=== Chronologie ===

* Romanesch
** [[9. Joerhonnert]]; ''Serments de Strasbourg'' ([[843]])
*** ''Pro deo amur et pro christian poblo et nostro commun salvament, d'ist di in avant, in quant deus savir et podir me dunat, si salvarai eo cist meon fradre Karlo et in aiudha et in cadhuna cosa.... ''
* Aalt Franséisch
** [[10. Joerhonnert]]; ''Vie de Saint Léger'' (ëm [[980]])
*** ''Domine Deu devemps lauder / Et a sos sancz honor porter./ In su'amor cantomps dels sanz / Quœ por lui augrent granz aanz.... ''
** [[12. Joerhonnert]]; ''Chanson de Roland'' (ëm [[1170]])
*** ''Seignurs baruns, a Carlemagnes irez; / Il est al siege a Cordres la citet. / Branches d'olives en voz mains porterez, / Ço senefiet pais e humilitet.... ''
** 12. - [[13. Joerhonnert]]; Jehan Bodel: ''Brunain la vache au prester''
*** ''Nus hom mouteploier ne puet / Sanz grant eür, c'est or del mains. / Par grant eür ot li vilains / deus vaches, et li prestres nule. / Tels cuide avancier qui recule.... ''
* Mëttel Franséisch
** [[14. Joerhonnert]]; ''Les Enseignemenz'' (Kachbuch, vun [[1304]] - [[1314]])
*** ''Por blanc mengier - Se vos volez fere blanc mengier, prenez les eles e les piez de gelines e metez cuire en eve, e prenez un poi de ris e le destrempez de cele eve, puis le fetes cuire a petit feu.... ''
** [[15. Joerhonnert]]; François Villon, ''le Lais ou le Petit Testament'' (ëm [[1456]])
*** ''Le regart de celle m'a prins / Qui m'a esté felonne et dure; / Sans ce qu'en riens j'aye mesprins, / Veult et ordonne que j'endure / La mort, et que plus je ne dure.... ''
* Klassescht Franséisch
** [[16. Joerhonnert]]; Louise Labé, ''Sonnets'' (vun [[1545]] - [[1555]])
*** ''Je vis, je meurs: je me brule et je me noye. / J'ay chaut estreme en endurant froidure: / La vie m'est et trop molle et trop dure. / J'ay grans ennuis entremeslez de joie.... ''
** [[17. Joerhonnert]]; Charles Perrault, ''Peau d'Âne'' ([[1694]])
*** ''Il était une fois un roi, / Le plus grand qui fût sur la Terre, / Aimable en Paix, terrible en Guerre, / Seul enfin comparable à Soi: / Ses voisins le craignaient, ses États étaient calmes.''
* Modernt Franséisch (vum [[18. Joerhonnert]] un)

=== Verbreedung vum Franséischen am 18. Joerhonnert ===

Et gëtt geschat datt um Virowend vun der [[Franséisch Revolutioun|franséischer Revolutioun]] nëmmen e Véirel vun der franséischer [[Populatioun]] Franséisch geschwat huet. Deem géintiwwer ass d'Franséisch op allen europäeschen [[Haff|Häff]] geleefeg gebraucht ginn. Franséisch war awer net nëmmen d'Sprooch vum Adel a vun der [[Diplomatie]], mä war och an de Beräicher vun der Konscht, vun der Wëssenschaft a vun der Technik net ewechzedenken.

Den engleschen Haff huet laang Zäit Franséisch geschwat. Den [[honnertjärege Krich]] huet [[1362]] dëse Brauch ofgeschaaft, mä haut nach bestinn déi kinneklech englesch Devisen op Franséisch: ''honni soit qui mal y pense'' an ''Dieu et mon droit''.

Franséisch ass ëmmer nëmme mam [[Latäin|laténgeschen]] Alphabet geschriwwe ginn.

=== Haut ===

D'Franséisch Sprooch gëtt haut vu follgenden Institutiounen iwwerwaacht: ''[[Académie française]]'', ''Délégation générale à la langue française et aux langues de France'', ''Service de la langue française'' (Belsch), ''Office québécois de la langue française'', ''les Conseils supérieurs de la langue française de France, de Belgique et du Québec''.

== Offiziell Sprooch ==
[[File:LaFrancophonie2021.png|thumb]]
Franséisch ass, eleng oder zesumme mat anere Sproochen, d'[[offiziell Sprooch]] (''Amtssprooch'') a follgende Länner (a Klameren d'Zuel vun de Mënschen déi Franséisch als Mammesprooch schwätzen):
{{Div col|cols=4}}
* [[Belsch]] (4.000.000)
* [[Benin]] (17.000)
* [[Burkina Faso]]
* [[Burundi]]
* [[Côte d'Ivoire]]
* [[Dschibuti]] (15.000)
* [[Equatorialguinea]]
* [[Frankräich]] (67.848.156)
* [[Gabun]]
* [[Guinea]]
* [[Haiti]]
* [[Italien]] (100.000) (cooffiziell am [[Valle d'Aosta]])
* [[Kamerun]]
* [[Kanada]] (6.700.000)
* [[Komoren]] (1.700)
* [[Demokratesch Republik Kongo]]
* [[Republik Kongo]] (28.000)
* [[Lëtzebuerg (Land)|Lëtzebuerg]] (13.100)
* [[Madagaskar]] (18.000)
* [[Monaco]] (17.000)
* [[Nigeria]] (6.000)
* [[Ruanda]]
* [[Schwäiz]] (1.270.000)
* [[Senegal]]
* [[Seychellen]] (1.000)
* [[Togo]] (3.000)
* [[Tschad]] (3.000)
* [[Vanuatu]] (6.000)
* [[Zentralafrikanesch Republik]] (9.000)
{{Div col end}}
Ausserdeem ass Franséisch eng vun den offizielle Sprooche vun der [[Europäesch Unioun|Europäescher Unioun]].
[[fichier:Francophone Africa.svg|thumb]]

== Kuckt och ==
* [[Franséischsproocheg Dictionnairen]]

== Um Spaweck ==
{{Wikipedia|fr|Franséisch}}
{{Commonscat|French language|Franséisch Sprooch}}
{{Commonscat|French pronunciation|Franséisch Aussprooch}}

{{Navigatioun Amtssproochen EU‎}}
{{Navigatioun Romanesch Sproochen}}

[[Kategorie:Franséisch Sprooch]]