Quelltext vun der Säit Polen weisen

{{Infobox Land
 | Numm = Rzeczpospolita Polska
 | Fändel = Flag of Poland.svg
 | Fändel Bildbreet=
 | Fändel Artikel = Polnesche Fändel
 | Wopen = Coat of arms of Poland-official.svg
 | Wope Breet = 90px
 | Wopen Artikel = Polnescht Wopen
 | National Devise = Bóg, Honor, Ojczyzna<br>("Gott, Éier, Heemecht")
 | Kaart= EU-Poland.svg
 | Kaart Breet =
 | Offiziell Sprooch = [[Polnesch]]
 | Haaptstad = [[Warschau]]
 | Haaptstad Awunner =
 | Haaptstad Koordinaten =
 | Staatsform = [[Republik]]
 | Landeschef Titel = President
 | Landeschef = [[Andrzej Duda]]
 | Regierungschef Titel = Premierminister
 | Regierungschef = [[Donald Tusk]]
 | Total Fläch= 312 696<ref>[https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/powierzchnia-i-ludnosc-w-przekroju-terytorialnym-w-2018-roku,7,15.html Główny Urząd Statystyczny, dane za rok 2018, stan na 01.01.2018]</ref>
 | Fläch Plaz =
 | Waasserfläch = 2,5
 | Bevëlkerung =38 485 779<ref>Główny Urząd Statystyczny. Baza Demografia. Ludność. Stan, ruch naturalny i wędrówki ludności w I kwartale 2014 r., stan na 31.03.2014. [http://demografia.stat.gov.pl/bazademografia/Tables.aspx]</ref>{{,}}<ref>Stand: 31. Dezember 2006, Quell: [http://web.archive.org/web/20080228154911/http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/PUBL_population_size_structure_teritorial_2006.pdf Concise Statistical Yearbook of Poland 2007] op [http://www.stat.gov.pl/ www.stat.gov.pl]</ref>
 | Bevëlkerung Plaz =
 | Bevëlkerungsdicht = 123
 | Onofhängegkeet = [[11. November]] [[1918]]
 | Nationalfeierdag = [[11. November]]
 | Nationalhymn = [[Mazurek Dąbrowskiego]]<br>[http://upload.wikimedia.org/wikipedia/lb/2/26/PolandX.ogg Lauschteren]
 | Wärung = [[Złoty]] (PLN)
 | Zäitzon = +1
 | Internet TLD = [[.pl]]
 | Telefonsprefix = +48
 | Notizen =
 | Extra Bild =
 | Extra Bild2 =
}}
'''Polen''' (pol.: ''Polska'') ass e [[Staat]] an [[Europa (Kontinent)|Europa]] an huet gemeinsam Grenze mat [[Litauen]], [[Russland]], [[Wäissrussland]], [[Ukrain]], [[Slowakei]], [[Tschechesch Republik]] an [[Däitschland]]. Polen ass zanter 1999 [[NATO]]-Member an ass den [[1. Mee]] [[2004]] der [[Europäesch Unioun|Europäescher Unioun]] bäigetrueden.

== Geographie ==

[[Fichier:polen topo.jpg|thumb|left|[[Topographie]] vu Polen]]D'Gebitt vu Polen besteet aus fënnef geographeschen Deeler. Am Nordwesten ass d'Ostmierküst, déi sech vun der Pommerschen- bis zur Danzeger Bucht erstreckt an déi duerch Dünen a Bannegewässer gekennzeechent ass. D'Küst, déi souzesoe riicht verleeft, gëtt duerch de [[Stettiner Haff|Stettiner-]], de [[Frisches Haff|Frischen Haff]] an duerch d'Pucker Bucht ënnerbrach. Am Norde wéi och an der Mëtt vum Land schléisst sech dat an der [[Eiszäit]] entstane mëtteleuropäescht Flaachland un. An hei gëtt et véier grouss Séiplateauen, ([[Masuresch Séieplack]], Kaschubesch Séieplack, [[Pommeresch Séieplack]] a Grousspolnesch Séieplack). Südlech dovu leien déi polnesch Mëttelgebiergsketten, de Krakauer-Tschenstochauer Jura, d'[[Hellegkräizbierger]], d'[[Beskiden]], d'[[Waldkarpaten]] an d'[[Sudeten]]. Déi héchst Ketten, d'[[Tatra]], ass e [[Geologie|geologesch]] villsäitegt Gebitt vun héije [[Bierg]]er (Hochgebirge).

[[Fichier:Tatry 2005 Ciezka Dolina1.jpg|thumb|Biergséi an der [[Héich Tatra|Héijer Tatra]] an der Noperschaft vun der polnesch-slowakescher Grenz|lénks]]
=== Flëss a Séien ===

Déi längst [[Floss|Flëss]] sinn d'[[Weichsel]] mat 1.047&nbsp;km, de Grenzfloss [[Oder]] mat 854&nbsp;km, d'[[Warthe]] mat 808&nbsp;km an de [[Bug]] mat 772&nbsp;km. D'Weichsel an d'Oder mënde geneesou wéi déi vill kleng Flëss a Pommern an d'[[Baltescht Mier]]. D'[[Alle (Floss)|Alle]] an d'[[Angrapa|Angerapp]] fléissen iwwer de [[Pregel]], an d'Czarna Hańcza iwwer d'[[Memel (Floss)|Memel]] an d'Ostséi. Doniew gëtt et nach eng Rei vu klenge Flëss, wéi d'[[Jizera|Iser]] an de Sudeten, déi iwwer d'[[Elbe]] an d'[[Nordmier]] lafen. D'[[Orava (Floss)|Orava]] aus de Beskide flléisst iwwer d'[[Waag]] an d'[[Donau]] an och puer kleng aner Flëss aus de Bëschkarpate schëdden hiert [[Waasser]] iwwer den [[Dnister]] an d'[[Schwaarzt Mier]] aus.

D'polnesch Flëss goufe scho ganz fréi fir d'Schëfffaart benotzt. D'[[Wikinger]] hu laang d'Schëfffart fir hir Raubzich queesch duerch Europa mëssbraucht, och op der Weichsel an der Oder. Am [[Mëttelalter]] an an der [[Neizäit]], wéi [[Polen-Litauen]] nach de Mielspäicher vu ganz Europa war, krut d'Verschëffung vun Agrarprodukten op der Weichsel a Richtung [[Gdańsk|Danzeg]] a virun no Westeuropa, eng grouss Importenz.

Pole gëtt mat bal 10.000 zouene Waasserflächen, déi méi wéi een Hektar grouss sinn, zu deene Länner gerechent, déi déi meescht [[Séi]]en opzeweisen hunn. An Europa gëtt Polen an där Hisicht nëmme vu [[Finnland]] deklasséiert. Déi gréisst Séie mat iwwer 100&nbsp;km² Fläch sinn: [[Śniardwy]] (Spirdingséi) a [[Mamry]] (Mauerséi) an de [[Masuren]], wéi och [[Jezioro Łebsko]] (Leba-Séi) an [[Jezioro Drawsko]] (Dratzig-Séi) a Pommern. Nieft de Séieplateauen am Norden (Masuren, Pommern, Kaschubei, Grousspolen) gëtt et och eng grouss Zuel vu Séien an de Bierger, besonnesch an der Tatra, vun deenen de ''Miera'' (poln. [[Morskie Oko]]) flächeméisseg de gréissten ass. Den [[Hańcza]]-Séi, am Oste vun de Masuren, ass mat iwwer 100 m den déifste Séi vu Polen.

== Politesch Konstellatioun ==
=== Administrativ Andeelungen ===
Zanter dem [[1. Januar]] [[1999]] ass Polen a 16 ''[[Woiwodschaft]]en'', agedeelt. Si hunn all en eegent Parlament, e Chef (''Wojewoda''), dee vun der Zentralregierung ernannt gëtt, an ee vum Parlament gewielte Woiwodschaftsmarschall (''Marszalek'').[[Fichier:Polen.png|thumb|300px|Kaart vu Polen]]
{|class="wikitable sortable"
! Nr.
! Numm
! Nr.
! Numm
|-
| 01. || [[Woiwodschaft Warmińsko-Mazurskie|Warmińsko-Mazurskie]] || 09 || [[Woiwodschaft Lubelskie|Lublin]] 
|-
| 02 || [[Woiwodschaft Wielkopolskie|Grousspolen]] || 10 || [[Woiwodschaft Mazowieckie|Masowien]] 
|-
| 03 || [[Woiwodschaft Świętokrzyskie|Świętokrzyskie]] || 11 || [[Woiwodschaft Dolnośląskie|Nidderschlesien]] 
|-
| 04 || [[Woiwodschaft Podkarpackie|Karpatevirland]] || 12 || [[Woiwodschaft Opolskie|Oppeln]] 
|-
| 05 || [[Woiwodschaft Małopolskie|Klengpolen]] || 13 || [[Woiwodschaft Podlaskie|Podlachien]] 
|-
| 06 || [[Woiwodschaft Kujawsko-Pomorskie|Kujawien-Pommern]] || 14 || [[Woiwodschaft Pomorskie|Pommern]] 
|-
| 07 || [[Woiwodschaft Lubuskie|Lebus]] || 15 || [[Woiwodschaft Śląskie|Schlesien]] 
|-
| 08 || [[Woiwodschaft Łódź|Lodsch]] || 16 || [[Woiwodschaft Zachodniopomorskie|Westpommern]] 
|}
=== Ministerpresidente vu Polen zanter 1989 ===
[[Fichier:EPP Summit, 29 June, Brussels (53287183894) (cropped2).jpg|thumb|upright|Donald Tusk]]
* 24. August 1989 bis 14. Dezember 1990: [[Tadeusz Mazowiecki]]
* 12. Januar 1991 bis 5. Dezember 1991: [[Jan Bielecki]]
* 23. Dezember 1991 bis 5. Juni 1992: [[Jan Olszewski]]
* 5. Juni 1992 bis 10. Juli 1992: [[Waldemar Pawlak]]
* 11. Juli 1992 bis 25. Oktober 1993: [[Hanna Suchocka]]
* 26. Oktober 1993 bis 1. Mäerz 1995: [[Waldemar Pawlak]]
* 4. Mäerz 1995 bis 26. Januar 1996: [[Jozef Oleksy|Józef Oleksy]]
* 15. Februar 1996 bis 17. Oktober 1997: [[Włodzimierz Cimoszewicz]]
* 17. Oktober 1997 bis 19. Oktober 2001: [[Jerzy Buzek]]
* 19. Oktober 2001 bis 2. Mee 2004: [[Leszek Miller]]
* 2. Mee 2004 bis 31. Oktober 2005: [[Marek Belka]]
* 31. Oktober 2005 bis 10. Juli 2006: [[Kazimierz Marcinkiewicz]]
* 10. Juli 2006 bis 16. November 2007: [[Jarosław Kaczyński]]
* 16. November 2007 bis Spetember 2014: [[Donald Tusk]]
* 22. September 2014 bis November 2015: [[Ewa Kopacz]]
* November 2015 bis Dezember 2017: [[Beata Szydło]]
* Dezember 2017 bis Dezember 2023: [[Mateusz Morawiecki]]
* zanter Dez. 2023: [[Donald Tusk]]

== Bevëlkerung ==
[[Fichier:Aleja Niepodleglosci Warsaw 2022 aerial.jpg|thumb|Warschau, haut]]
[[Fichier:Poznań Old Town (cropped).jpg|thumb|Poznań]]
[[Fichier:Ayuntamiento Principal, Gdansk, Polonia, 2013-05-20, DD 01.jpg|thumb|Gdańsk]]

=== Polnesch Groussstied ===
Dës Lëscht begräift d'Bevëlkerung an de gréisste Stied vu Polen an de Joren [[1900]], an [[1999]] an déi rezentst Donnéeë vun [[2004]].

{|class="wikitable sortable"
|-
! Plaz
! Changement
! Nummm vun der Stad
! colspan="3" | Populatioun
|-
! 2004
! +/-1999
!
! Jni 2004
! 1999
! 1900
|- align="right"
| 1. || || align="left" | [[Warschau]]
| 1 690 821 || 1 618 468
| 756 400
|- align="right"
| 2. || || align="left" | [[Łódź]] || 776 297 || 806 728
| 351 600
|- align="right"
| 3. || || align="left" | [[Krakau]]
| 757 500 || 740 666 || 91 300
|- align="right"
| 4. || || align="left" | [[Wrocław]]
| 636 854 || 637 877 || 422 700
|- align="right"
| 5. || || align="left" | [[Poznań]] || 573 003 || 578 235
| 117 000
|- align="right"
| 6. || || align="left" | [[Gdańsk]] || 460 524 || 458 988
| 140 600
|- align="right"
| 7. || || align="left" | [[Szczecin]]
| 413 294 || 416 988 || 210 700
|- align="right"
| 8. || || align="left" | [[Bydgoszcz]]
| 369 151 || 386 855 || 52 200
|- align="right"
| 9. || || align="left" | [[Lublin]] || 355 953 || 356 251
| 53 600
|- align="right"
| 10. || || align="left" | [[Katowice]]
| 321 616 || 345 934 || 31 700
|- align="right"
| 11. || || align="left" | [[Białystok]]
| 291 917 || 285 000 || 66 000
|- align="right"
| 12. || +1 || align="left" | [[Gdynia]]
| 253 651 || 253 521 || 900
|- align="right"
| 13. || -1 || align="left" | [[Częstochowa]]
| 248 894 || 257 812 || 53 700
|- align="right"
| 14. || || align="left" | [[Sosnowiec]]
| 229 207 || 244 102 || 86 700
|- align="right"
| 15. || || align="left" | [[Radom]] || 227 944 || 232 262
| 30 100
|- align="right"
| 16. || || align="left" | [[Kielce]]
| 209 962 || 212 383 || 23 200
|- align="right"
| 17. || +1 || align="left" | [[Toruń]]
| 208 386 || 206 158 || 29 600
|- align="right"
| 18. || || align="left" | [[Gliwice]]
| 201 186 || 212 164 || 52 400
|- align="right"
| 19. || || align="left" | [[Bytom]] || 199 219 || 205 560
| 51 400
|- align="right"
| 20. || || align="left" | [[Zabrze]]
| 193 212 || 200 177
|- align="right"
|}

=== Relioun ===
[[Fichier:Stary kosciol w Haczowie.jpg|thumb|Holzkierch am Virland vun de Karpaten]]
[[Fichier:Częstochowa, wieża bazyliki jasnogórskiej widziana z wałów - 2023.09.15.jpg|miniatur|Déi bekannt Wallfaartsplaz Czestochowa]]
Zanter dem [[Zweete Weltkrich]] ass d'Land bal eenheetlech [[Kathoulesch Kierch|kathoulesch]]<ref>Kathoulesch wéinst der Ännerung vun de Grenzen a [[Chrëschtentum|chrëschtlech]] wéinst der Ermuerdung vun de polnesche Judden</ref> – ongeféier 90 % [[Réimesch-kathoulesch Kierch|réimesch-kathoulesch]], dovu praktizéiren ongeféier 70 % ; 1,3 % polnesch-orthodox; 0,3 % Zeuge Jehovas; 0,2 % griichesch-kathoulesch; 0,2 % evangeelesch-lutheresch. Bis haut ass de fréiere [[Poopst]] [[Jean-Paul II. (Poopst)|Jean-Paul II.]] (1920-2005), dee viru senger Wal zum Poopst als Karol Wojtyła, [[Bëschof|Äerzbëschof]] vu [[Krakau]] war staark veréiert. Hien hat an eng wichteg Roll beim Ëmschwonk am Ostblock gespillt.

== Geschicht ==
{{Méi Info 1|Geschicht vu Polen}}
=== Virhistoresch Zäit a Grënnung ===
Scho wärend der [[Äiszäit]] hu Jeeër am Gebitt vum haitege Pole gelieft. Wärend der [[Antiquitéit]] hat d'Bevëlkerung am aktuelle Polen iwwer d'[[Bernsteinstrooss|Bernsteinstrossen]] Handelsbezéihunge mat [[Réimescht Räich|Roum]] a [[Griicheland]]. D'[[Ostgermanen|Germanesch Stämm]], déi sech zanter ongeféier 1000 v. Chr. an Nord- a Westpolen néiergelooss haten, sinn an der Spéidantikitéit an de Raum vum haitegen [[Italien]], Däitschland, [[Frankräich]], [[Spuenien]] an Tunesien virugezunn an hu sech mat der do usiesseger Bevëlkerung vermëscht. An der [[Vëlkerwanderung]] koumen aner Vëlker, dorënner [[Hunnen]], [[Slawen]] an [[Awaren]] an dat haitegt Polen. Dauerhaft hu sech vum [[5. Joerhonnert]] un d'[[Westslawen]] op polneschem Gebitt néiergelooss: [[Lech]] und [[Siemowit]].

Polen, deem säin Numm vum westslawesche Stamm vun de [[Polanen]] hierkënnt, ass als Herzogtum am fréien 10. Joerhonnert vu [[Posen]] a [[Gniezno|Gnesen]] aus gegrënnt ginn. Et gouf vun 960 bis 992 vum Herzog [[Mieszko I.]] aus der Dynastie vun de [[Piasten|Piaste]] regéiert. 966 huet de Mieszko I. sech nom réimesch-katholesche Ritus [[Daf (Sakrament)|deefe]] gelooss.

Den Territoire, huet no den Erueweronge vum Mieszko I. a sengem Fils [[Boleslaw I. (Polen)|Boleslaw dem Tapferen]], dem haitege Pole staark geglach. Ëm 997 huet Polen en enkt politesch-militärescht Bündnis mat dem [[Hellegt Réimeisch Räich|Hellege Réimesche Räich]]. Wärend dem Staatsakt zu Gnesen am Joer 1000 gouf dëse Pakt vum polneschen Herrscher Boleslaw I. an dem Keeser [[Otto III. (HRR)|Otto III.]] bestätegt. Mat der Kréinung vum Boleslaw am Joer 1025 gouf Polen e Kinnekräich.

=== Mëttelalter an Neizäit ===
[[Fichier:Poland1020.png|thumb|300px|Polen (1020)|lénks]]
Wärend der Regentschaft vum Piast [[Kasimir I. (Polen)|Kasimir I.]], gouf d'Haaptstad 1040 vu Gnesen no Krakau verluecht. Polen ass duerch Rivalitéiten an der Nofolleg 1138 a sechs onofhängeg Herzogtemer zerfall: Klengpolen, Grousspolen, Pommern, Pommerellen, [[Schlesien]] a Masowien. D'Jore bis zur "Wiedervereinigung" waren duerch [[Feudalismus|feudalistesch]] Territorialzersplitterung geprägt. 
Ufank vum 14. Joerhonnert gouf Polen ënner der Regentschaft vum [[Wladyslaw I. Ellenlang|Wladyslaw I.]] erëm vereenegt. Säi Fils, de [[Kasimir de Groussen]], huet dem Papp seng Beméiunge fir d'Eenheet fortgesat a Reformen duerchgefouert, déi Polen zu enger mächteger Positioun a [[Mëtteleuropa]] verhollef hunn. 1386 koum et duerch Bestietnes zum duebele Staat Polen-Litauen, deen an den nächsten 300 Joer d'Geschécker a Mëttel- an [[Osteuropa]] a staarkem Mooss beeaflosst huet.

D'Adelsrepublik, ass am 17. an 18. Joerhonnert an eng lang Kris geroden déi duerch eng Rei vu [[Krich]]er mat [[Schweden]], dem [[Osmanescht Räich|Osmanesche Räich]], [[Russland]], [[Brandenburg (Land)|Brandenburg]]-[[Preisen]] a [[Siebenbürgen]] gekennzeechent waren.
 
An den dräi Opdeelunge vu Polen 1772, 1793 a 1795 gouf déi schwach Positioun vu Pole vu sengen Nopere Preisen, [[Éisträich]] a Russland ausgenotzt, fir d'Land zu gläicher Zäit z'iwwerfalen an et ënner sech an dräi verschidde Staaten opzedeelen.

Op d'Dränge vum franséische Keeser [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] ass 1807, am Kader vum Friddensofkomme vun Tilsit, aus den zwou leschten Opdeelungen e relativ klengt [[Herzogtum Warschau]], als [[Vasall]]estaat vu Frankräich entstanen, deem et 1809 gelongen ass, Deeler vu Klengpolen erëm vun Éisträich lasszeknäppen. Wéinst der Néierlag vun der polnesch-franséischer Allianz am Krich vun 1812 souwéi an der [[Völkerschlacht bei Leipzig]] am Joer 1813, koum et um [[Wiener Kongress]] zu enger neier Opdeelung vu Polen. Grousspolen ass als [[Provënz Posen]] erëm u Preisen ofgetratt ginn. Éisträich huet dat nees erëmkritt wat him aus der éischter Deelung vu Polen zougefall war. Krakau gouf zur Republik Krakau als engem eegene Staat erhuewen. Wat iwwereg blouf gouf als „Kinnekräich Polen“ 1815 an enger [[Personalunioun]] mat dem russeschen Zareräich verbonn, war also formal, vum selwechten Herrscher wéi dee vu Russland ofgesinn, onofhängeg, eng Onofhängegkeet, déi Polen allerdéngs lues a lues ënner der zaristescher Verwaltung verluer gaangen ass. Doduerch koum et 1830 zum feelgeschloenen [[Novemberopstand]] an deem d'Pole probéiert haten déi russesch Friemherrschaft ofzerëselen. D'Oppressioun ass am russeschen an am preiseschen Deel dorophin ëmmer méi grouss ginn. D'Bezeechnung Pole gouf souguer verbueden an d'Land gouf duerch d'russesch Muecht a [[Weichsel]]land ëmgedeeft.

=== Onofhängegkeet an Zweet Republik 1918–1939 ===
{{Méi Info 2|Onofhängegkeet vu Polen|Polneschen nationalen Onofhängegkeetsdag}}
[[Fichier:Poland1937linguistic.jpg|thumb|300px|Polen no dem [[Riga|Fridde vu Riga]] mat [[Sowjetrussland]] den 18. Mäerz 1921]]

Am [[Éischte Weltkrich]] hunn [[Däitscht Räich|Däitschland]] an [[Éisträich-Ungarn]] d'Grënnung vun engem polnesche Staat beschloss. Dat war méi géint Russland geriicht a manner als Unerkennung vun der polnescher Eegestaatlechkeet. Duerch de Krich hat dee Beschloss awer keng Auswierkung. 
No der Néierlag vun de Länner, déi Polen opgedeelt haten, krut Polen 1919, nom Éischte Weltkrich, seng [[Souveränitéit]] erëm. Duerch den [[Traité vu Versailles (1919)|Traité vu Versailles]] gouf d'Onofhängegkeet vu Polen 1919 och an engem internationale Kader ënnermauert.

Vun de Länner, déi de Krich gewonnen haten, goufen an Osteuropa d'Grenzen no Bevëlkerungsmajoritéiten nei gezeechent. D'[[Weimarer Republik]] war gezwongen, d'[[Preisen|preisesch]] Provënze Westpreußen a Posen erëm ofzeginn. Vun 1919–1926 hunn du ronn 700.000 Mënschen dat Gebitt verlooss.
D'international Verhältnesser blouwen nom Zesummebroch vun der däitscher a russescher Monarchie gespaant. Am August 1920 huet déi Rout Arméi Polen iwwerfall, goufen awer vum polnesche Marschall [[Pilsudski]] bezwongen. Duerch de Friddensvertrag vu Riga, den 18. Mäerz 1921, ass dunn d'Ostgrenz vu Polen ëm 250&nbsp;km no Oste geréckelt ginn.

=== Zweete Weltkrich 1939-1945 ===
Mat dem [[Polefeldzuch|Iwwerfall op Polen]] duerch den [[Adolf Hitler|Hitler]] den 1. September an duerch d'Sowjetunion de 17. September 1939, huet den Zweete Weltkrich an Europa ugefaangen. Nom Zesummebroch vun der polnescher Front ass déi polnesch Regierung op [[Paräis]] an duerno op [[London]] geflücht, wou se eng Exilregierung op d'Bee gesat an de Widderstand organiséiert huet. Den Hitler huet zu Vergeltungsmoossname gegraff a mam [[Reinhard Heydrich]] d'Liquidatioun vun der polnescher Führunsschicht ënnerholl. Eleng an de véier éischte Méint vun dëser Aktioun sinn 10.000 Persounen erschoss ginn. Dozou huet och d'Vernichtung vun de Judde gehéiert. Et gouf op polneschem Gebitt eng Rei vu Konzentratiounslageren, wéi [[KZ Auschwitz|Auschwitz]], [[KZ Majdanek|Majdanek]], [[Vernichtungslager Treblinka|Treblinka]], an deenen och vill Polen agespaart gi sinn, oder als Zwangsaarbechter no aneren Destinatiounen deportéiert goufen. Een Deel vu Pole gouf als "[[Generalgouvernement]]" dem Reichsminister [[Hans Frank]] ënnerstallt, deen de Pole seng Gewalt ze spire ginn huet.

Och d'Polen, déi ënner d'sowjetesch Herrschaft gerode waren, goufen net vun Ënnerdréckunsmoossname verschount. Et gëtt ugeholl, datt ongeféier 1,5 Millioune polnesch Bierger deportéiert goufen. 300.000 polnesch Zalldote koumen a sowjetesch Krichsgefaangeschaft, nëmmen 82.000 vun hinnen hunn iwwerlieft. E groussen Deel vun den Offizéier – ongeféier 40.000 - goufe vu sowjeteschen Truppen 1940 bei [[Katyn]] an och an de Lagere vu Starobielsk, Kozielsk an Ostaszków ermuert.

Vill polnesch Zaldoten hunn op der Säit vun den Alliéierten op alle Fronten oder hunn am polneschen Ënnergrond géint d'Besetzer als Partisane gekämpft. Den [[Opstand am Warschauer Ghetto|Opstand vun de Judden am Warschauer Ghetto]] an [[Warschauer Opstand|dee vun der polnescher Heemechtsarméi]] kuerz viru Krichsënn huet e legendäre Charakter. Dësen Opstand gouf bluddeg néiergeschloen. Dobäi sinn 180 000 bis 250 000 Persounen ëmkomm an d'Warschauer Bannestad gouf dem Erdbuedem gläichgemaach. Dat ass am August 1944 geschitt, wéi d'Sowjettruppe scho virun der Dier vu Warschau stoungen, hire Virmarsch um Ufer vun der [[Weichsel]] awer gestoppt an nogekuckt hunn, wéi déi Warschauer Bevëlkerung sech verblutt huet.

Alles an allem: Polen ass dat Land, dat am Zweete Weltkrich pro Kapp vun der Bevëlkerung de gréissten Zoll huet misse bezuelen, mënschlech a materiell gesinn.

=== Volleksrepublik, Sozialismus an d'Gewerkschaftsbeweegung Solidarność (1945–1989) ===
No dem Enn vum Zweete Weltkrich goufen, 1945, d'Grenze vum fréiere Polen wéinst dem [[Potsdamer Ofkommes]] no Weste geréckelt: Polen huet den ethnesch gemëschte, majoritär vun Ukrainer a Wäissrusse bewunnten Drëttel vu sengem Territoire un d'Sowjetunioun missen oftrieden an déi do usiessech polnesch Awunner (2,5 Millioune Mënschen) goufe verdriwwen. Am Westen an Norde sinn déi däitsch Gebidder ëstlech vun der [[Oder]] a [[Lausitzer Neiße]] („[[Oder-Neiße-Grenze|Oder-Neiße-Linie]]“) u Pole gefall. 
Déi nei Grenze goufen am Potsdamer Ofkommes festgeschriwwen. Doriwwer eraus huet Polen, vun de Russen encouragéiert, déi westlech vun der Oder geleeë Stad [[Stettin]](an d'Gebidder rondrëm) besat an och an hiren Territoire incorporéiert. Dat ass méi spéit vertraglech confirméiert a vun de conernéierte Länner akzeptéiert ginn.

Och wa Polen als Volleksrepublik theoreetesch en autonome Staat war, huet et sech mat der russescher Fuchtel missen offannen. Vun 1956 un ass et no Opstänn ënner dem KP-Chef [[Wladyslaw Gomulka]] zu enger gewësser Entstalinséirung komm. Domat war d'Resistenz géint de [[Kommunismus]] allerdéngs net zu Enn.
D'Grënnung vun der Gewerkschaft [[Solidarność]] ënner dem [[Lech Walesa]] huet e gesellschaftlechen Ëmschwong mat sech bruecht. No revolutionären Zeene vun 1980 bis 1989, déi de 4. an 18. Juni 1989 zu den éischte fräie Walen am [[Ostblock]] geféiert hunn, gouf de kommunistesche Regime duerch eng demokratesch, fräi gewielte Regierung ersat. 
Bei de Parlamentswale vum 4. an 18. Juni 1989 huet de Biergerkommitee Solidarnosc, (d'politesch Organisatioun vun der Gewerkschaft Solidaritéit), sämtlech 160 (vu 460) freigewielte Sëtz an der Chamber a 99 vun 100 Sëtzen amm neigeschaafte Senat. Den [[Tadeusz Mazowiecki]] gouf den éischten netkommunistesche Ministerpresident vu Polen no 1945. Vun do un ass déi polnesch [[Plangwirtschaft]] an eng Maartwirtschaft ëmgewandelt ginn. Am Dezember 1990 ass de fréiere Solidarność-President Lech Wałęsa vum Vollek zum Staatspresident gewielt ginn an am Dezember 1999 ass Polen an der Amtszäit vum Premier [[Aleksander Kwaśniewski]] der [[NATO]] bäigetrueden. Member vun der [[Europäesch Unioun|Europäeschen Unioun]] gouf Polen den 1. Mee 2004, zesumme mat néng anere Staaten.

== Wirtschaft ==

D'polnescht Bruttosozialprodukt huet 2004 der Weltbank no 491.549 Mio. USD erreecht, wouduerch Pole sech op déi 22. Plaz op der Lëscht vun de gréisste Volkswirtschafte vun der Welt klasséiert huet.
D'Inflation gëtt fir 2005 op 1,8 % geschat, ass also méi déif wéi déi an der [[Eurozon]]. De polneschen [[Zloty]] huet sech am Verglach zum Euro an dem US-Dollar gefestegt. Déi offiziell Aarbechtslosequot läit bei 15,7 % (Juni 2006), wat ongeféier 2,4 Mio. Mënschen am erwerbsfäegen Alter ausmécht. 2004 waren eppes 500.000 polnesch Staatsbierger an der EU beschäftegt, 324.000 dovun als Saisonaarbechter an der däitscher Landwirtschaft an Industrie, 73.000 a Groussbritannien, 14.500 an Irland an eng 9.800 a Spuenien an a Frankräich.

Den Export huet 2004 73,78 Mrd. USD an den Import 88,16 Mrd. USD erreecht. Den héijen Aussenhandelsdefizit ass awer am Gaang ze falen. Mat 24,4 % ass Däitschland de gréissten Handelspartner. Aner wichteg Handelspartner sinn d'Ukrain, Italien, Frankräich, Groussbritannien, d'Tschechesch Republik an och d'USA an d'[[Volleksrepublik China]].

=== Primäre Secteur ===

Wéi üblech, gëtt am primäre Secteur tëscht Landwirtschaft, Bauwirtschaft a Biergbau ënnerscheet.

==== Landwirtschaft ====
[[Fichier:Chyża (budynek).jpg|thumb|400px|right|Klenge Bauerenhaff zu Przyslup (Karpatevirland)]]

De primäre Secteur war bis an d'19. Jh. den Haaptwirtschaftszweig an der Adelsrepublik, déi bis zu den Deelunge vu Polen als Weessspäicher vun Europa ugesi ginn ass. D'Agrarprodukter aus de risege Gidder vu Klengpolen an der Ukrain goufen iwwer d'[[Weichsel]] op [[Gdańsk|Danzeg]] per Schëff no Westeuropa transportéiert. D'Bedeitung vum Agrarsecteur geet haut zeréck. 2004 huet en nëmmen nach 4 % zum BSP bäigedroen.

D'Majoritéit vun de polnesche Bauere war fir den EU-Beitrëtt well se vu Subventioune profitéiere wollten, an den europäesche Maart fir hir Produkter opgaangen ass.

==== Bauwirtschaft ====

De polnesche Bau profitéiert vun engem Boom wéinst de villen disponiblen Terrainen an de bëllegen Aarbechtskräften an deem Secteur. Allerdéngs ass de Bau handikapéiert wéinst der staarker Ofwanderung an doduerch dem Manktem u qualifizéierte Kräften.

==== Biergbau ====
Polen ass duerch [[Schlesien]] "traditiounsgeméiss" e Biergbauland. Déi gréisst Aktiegesellschaften, déi op der Bourse cotéiert ginn, si Firmen déi am Biergbau oder an der Energiebranche schaffen.

=== Sekundäre Secteur (Industrie) ===

Den industrielle Secteur spillt zanter dem Enn vum [[19. Joerhonnert]] eng éischt Roll, ass awer no 1989 vum Dëngschtleeschtungssecteur iwwerholl ginn. Vill grouss Betriber, déi am haarde Wettbewerb mat auslänneschen Entreprisen handicapéiert waren, hunn an den nonzeger Jore missen zoumachen a goufen ersat vun auslänneschen Entreprisen déi vun de bëllegen Aarbechtskräfte profitéiert hunn, sou z.&nbsp;B. an der Automobil- an Elektroindustrie.

=== Tertiäre Secteur (Déngschtleeschtungen) ===
De Secteur vun de Servicer dominéiert zanter 1989 déi polnesch Wirtschaft an dréit haut zu iwwer d'Hallschent zum BSP bäi. Säi Mëttelpunkt ass d'Finanzmetropole an Haaptstad [[Warschau]], wou déi meescht Enterprisen aus dem tertiären Secteur hire Sëtz hunn. Och zu [[Poznań]], Stad vun de Foiren, zu [[Kraków|Krakau]] an zu [[Wrocław]], dem fréiere Breslau, hu sech d'Dëngschtleeschtungsaktivitéite staark entwéckelt.

== Kultur ==
[[Fichier:Wańkowicz Adam Mickiewicz (detail).jpg|thumb|160px|Den Adam Mickiewicz, ee vun de gréissten Dichter vu Polen]]
[[Fichier:Eugène Ferdinand Victor Delacroix 043.jpg|left|thumb|160px|De Frédérique Chopin, gemoolt vum franséische Moler Delacroix]]
D'polnesch Kultur ass räich a variéiert. Dat ass op déi komplex Geschicht zeréckzeféieren, vun deem Land staark hin an hier gezu gouf. Am Mëttelalter an an der Neizäit war déi multikulturell [[Adelsrepublik]] ee Foyer (Schmelztiegel) vu verschiddene Kulturen a Reliounen, déi alleguer hiren Afloss op déi polnesch Kultur haten an nach ëmmer hunn. No den Opdeelunge vu Polen hunn déi polnesch Artisten ëmmer erëm de Kampf ëm d'Onofhängegkeet vu Polen an de Mëttelpunkt vun hire Wierker gestallt. Als Beispill dofir sief un d'Gedichter an d'Epe vum [[Adam Mickiewicz]] an d'Prosawierker vun engem éischten Nobelpräisdréier an der Literatur, [[Henryk Sienkiewicz]] d'[[Mazurka]]ën, d'[[Polka]]en an d'[[Polonaise|Polonaisë]] vum [[Frédéric Chopin|Fryderyk Chopin]] erënnert.

Haut ass déi breet gefächert Kultur vu Polen, wéi an de meeschte westleche Länner, vun den allgemenge Globaliséirungstendenze beaflosst. Si huet et awer fäerdeg bruecht an de gréissere Stied an um Land hir eegen Identitéit z'erhalen. Eng grouss Bedeitung huet de polnesche Symbolismus an déi polnesch Plakatmolerei. Och de polnesche Film mat senge groussen a bekannte Regisseure wéi dem [[Roman Polanski]], dem [[Andrzej Wajda]], dem [[Krzysztof Kieślowski]], dem [[Krzysztof Zanussi]], der [[Agnieszka Holland]] an dem [[Jerzy Hoffman]] huet eng grouss Renommée an der ganzer Welt kritt.

== Um Spaweck ==
{{Commonscat|Poland|Polen}}
* [http://en.wikivoyage.org/wiki/Poland Wikivoyage: Polen]
* [http://www.president.pl Offiziell Websäit vum President]
* [https://web.archive.org/web/20181215174512/http://www.poland.gov.pl/?command=languages%2Fdo_choose&language_id=en Offiziellt Portal vu Polen]
* [http://www.poland-tourism.pl/start.asp?tf=LU Polneschen Touristebüro]
* [http://www.pot.gov.pl/ Portal fir Touristeninformatiounen]
* [https://web.archive.org/web/20051026131522/http://www.ga.com.pl/royalty2.htm Biller op ga.com.pl]
* [https://web.archive.org/web/20051017110415/http://www.poczta-polska.pl/mw/index.html Biller op poczta-polska.pl]
* [http://www.seepoland.pl Panoramabiller]
* [http://en.zamki.pl/ Buergen a Polen]
* [https://web.archive.org/web/20051225060459/http://cf.geocities.com/fryderykchopin1929/ Säit vun der Unioun vun de Polen zu Lëtzebuerg]
{{Referenzen}}
{{clear}}
<div class="BoxenVerschmelzen">
{{Navigatioun Memberstaaten EU}}
{{NATO}}
</div>

[[Kategorie:Polen| ]]