Quelltext vun der Säit (134340) Pluto weisen

{| border="0" width="300" cellpadding="2" cellspacing="1" style="float:right; margin-left:0.5em; background:#FFA0AA;"
! colspan="2" | (134340) Pluto
|- bgcolor="#FFFAFA"
| align="center" colspan="2" | [[Fichier:Pluto in True Color - High-Res.jpg|300px|center|Pluto]]
|- bgcolor="#FFFAFA"
| Orbittyp || [[Kuiperceinture]]
|- bgcolor="#8AD0FF"
| align="center" colspan="2" | Eegenschafte vum Orbit ([[Equinoxe]]: [[J2000.0]])
|- bgcolor="#FFFAFA"
| [[Hallefachs vun der Ellips|Grouss Hallefachs]] || 39.482 [[Astronomesch Eenheet|A.E.]] 
|- bgcolor="#FFFAFA"
| [[Perihel]] – [[Aphel]] || 29,658 – 49,305AE
|- bgcolor="#FFFAFA"
| [[Exzentrizitéit (Astronomie)|Exzentrizitéit]] || 0,2488
|- bgcolor="#FFFAFA"
| [[Inklinatioun (Astronomie)|Inklinatioun]] || 17,16Grad
|- bgcolor="#FFFAFA"
| [[Sideresch Ëmlafzäit]] || 247,68 Joer
|- bgcolor="#FFFAFA"
| Synodesch Ëmlafzäit || 366,73 d
|- bgcolor="#FFFAFA"
| Mëttel [[Bunnvitess (Astronomie)|Bunnvitess]] || 4,72&nbsp;km/s
|- bgcolor="#8AD0FF"
| align="center" colspan="2" | Physikalesch Eegenschafte
|- bgcolor="#FFFAFA"
| Equatorduerchmiesser || 2390&nbsp;km
|- bgcolor="#FFFAFA"
| [[Mass]] || 1,25&nbsp;×&nbsp;10<sup>22</sup>
|- bgcolor="#FFFAFA"
| [[Albedo]] || 0,6 
|- bgcolor="#FFFAFA"
| Mëttel Dicht|| 1,75 g/cm3 
|- bgcolor="#FFFAFA"
| [[Rotatiounsperiod]] || −6&nbsp;d 9&nbsp;h 17&nbsp;min 34&nbsp;s
|- bgcolor="#FFFAFA"
| Absolut Hellegkeet || +13,65
|- bgcolor="#8AD0FF"
| align="center" colspan="2" | Eegenschafte vun der Atmosphär
|- bgcolor="#FFFAFA"
| Drock|| ≈ 3&nbsp;•&nbsp;10<sup>−6</sup>
|- bgcolor="#FFFAFA"
| Minimal Temperatur || 33 [[Kelvin|K]]&nbsp;(−240&nbsp;[[Celsius|°C]])
|- bgcolor="#FFFAFA"
| Mëttel Temperatur || 44 K&nbsp;(−229&nbsp;°C)
|- bgcolor="#FFFAFA"
| Maximal Temperatur || 55 K&nbsp;(−218&nbsp;°C)
|- bgcolor="#FFFAFA"
| Haaptbestanddeeler || [[Stéckstoff]], [[Kuelemonoxyd]], [[Methan]]
|- bgcolor="#8AD0FF"
| align="center" colspan="2" | Entdeckung
|- bgcolor="#FFFAFA"
| Entdecker || [[Clyde William Tombaugh|C. Tombaugh]]
|- bgcolor="#FFFAFA"
| Datum || 18. Februar 1930
|- bgcolor="#FFFAFA"
| Diverses || De Pluto huet 4 Mounden
|}

Den '''(134340) Pluto''' ([[Astronomesch Symboler|Symboler]]: [[File:Pluto symbol (large orb, fixed width).svg|16px|⯓]]<ref>{{cite web |url= https://www.jpl.nasa.gov/infographics/what-is-a-dwarf-planet |author= JPL/NASA |date= 2015-04-22 |website= Jet Propulsion Laboratory |title= What is a Dwarf Planet? |access-date= 2022-01-19}}</ref> oder [[File:Pluto monogram (fixed width).svg|16px|♇]]<ref>John Lewis; Physics and chemistry of the solar system</ref>) ass en [[Zwergplanéit]] an de prominentsten Objet vun der [[Kuiperceinture]]. En ass nom réimesche [[Pluton|Gott vun der Ënnerwelt]] genannt. D'[[Astronomesch Symboler|astronomescht Symbol]] vum Pluto ass [[Fichier:Pluto monogram (fixed width).svg|15px]].

De Pluto ass méi kleng wéi eisen [[Äerdmound]] a beweegt sech op enger elliptescher Bunn ëm d'Sonn. D'Form vun der Bunn wäicht däitlech vun de Planéitebunnen of. Vu senger Entdeckung den [[18. Februar]] [[1930]] bis zu senger Neidefinitioun de [[24. August]] [[2006]] ass de Pluto vun der [[International Astronomesch Unioun|IAU]] vum néngten a leschte Planéit vun eisem [[Sonnesystem]] zum Klengplanéit mat der Nummer 134340 zeréckklasséiert ginn. Déi nei vollstänneg offiziell Bezeechnung ass elo '''(134340)&nbsp;Pluto'''. Weider goufen nom Pluto déi nei definéiert Klasse vu [[Plutoid]]en a [[Plutino]]e genannt.

Am Januar [[2006]] gouf mat [[New Horizons]] fir d'éischt eng [[Raumsond]] op de Pluto geschéckt. Si ass am Juli [[2015]] op 9600&nbsp;Kilometer Distanz laanscht de Pluto an dann op enger Distanz vun 27.000&nbsp;Kilometer laanscht säi Mound [[Charon (Mound)|Charon]] geflunn.

== Ëmlafbunn a Rotatioun ==
=== Bunn ===
De Pluto brauch fir eng Ëmdréiung ronderëm d'Sonn 247,68&nbsp;Joer. Am Verglach zu de Planéiten ass seng [[Ëmlafbunn]] däitlech méi [[Exzentrizitéit (Astronomie)|exzentresch]], mat enger numerescher Exzentrizitéit vun 0,2488. Dat heescht, den Ofstand zu der Sonn ass bis zu 24,88 Prozent méi kleng oder méi grouss wéi d'[[Hallefachs vun der Ellips|grouss Hallefachs]]. D'Bunneform wäicht manner wéi 3,2 Prozent vun engem Krees of.

De sonnewäitste Punkt vun der Plutobunn, den [[Aphel]], läit bei 49,305&nbsp;[[Astronomesch Eenheet|AE]], wärend de sonnennooste Punkt, de [[Perihel]], mat 29,658&nbsp;[[Astronomesch Eenheet|AE]] méi no bei der Sonn läit wéi déi wéineg exzentresch Bunn vum [[Neptun (Planéit)|Neptun]]. Déi lescht Kéier wéi de Pluto dëse Beräich duerchlaf hat, an deem hie méi no bei der Sonn war wéi d'Neptunbunn, war vum [[7.&nbsp;Februar]] [[1979]] bis den [[11. Februar]] [[1999]]. En hat de Perihel [[1989]] passéiert. Säin Aphel erreecht en am Joer [[2113]]. Do ass d'[[Sonnestralung]] nëmmen nach ongeféier 0,563&nbsp;W/m². Op der [[Äerd]] ass si 2430-mol méi héich. Fir en Observateur um Pluto wier de visuellen Duerchmiesser vun der Sonn nëmme ronn 1/50 vum Sonnenduerchmiesser, dee mir op der Äerd gesinn. D'Sonn géif also éischter wéi en extreem helle Stär ausgesinn.

Wéinst der grousser Distanz zu eiser Äerd ënnerscheet sech déi visuell Hellegkeet tëscht Oppositioun a Konjunktioun nëmmen ëm 0,1&nbsp;mag. Dogéint verännert déi exzentresch Bunn déi visuell Hellegkeet tëscht 13,65&nbsp;mag a 16,3&nbsp;mag, wat eng Differenz vun 2,65&nbsp;mag ausmécht.

[[Fichier:TheKuiperBelt Orbits Pluto Polar.svg|thumb|links|D'Bunn vum Pluto (rout) am Verglach zu der Neptunbunn (blo), Objetgréisste sinn net moossstafgerecht]]

Opfälleg ass, datt de Pluto nëmmen zweemol ëm d'Sonn leeft an derselwecher Zäit, an där sech den Neptun dräimol ëm d'Sonn beweegt. Et schwätzt een dofir vun enger 3:2-[[Bunnresonanz]].

Vill Objeten aus der Kuiperceinture si wéi de Pluto an enger 3:2-Bunnresonanz mam Neptun a ginn als [[Plutino]]s bezeechent. Si sinn an där Bunnresonanz mat dem Gasris anscheinend „agefaange“ ginn. Mat Methode vun der [[Himmelsmechanik]] kann ee weisen, datt hir typescherweis exzentresch Ëmlafbunnen iwwer Joermillioune stabil sinn.

=== Rotatioun ===
De Pluto rotéiert a 6,387&nbsp;Deeg eemol ëm seng eegen Achs<ref>http://www.raumfahrer.net/news/astronomie/08022010190641.shtml</ref>. D'[[Rotatiounsachs]] ass ëm 122,53° géint d'[[Orbitalplang|Bunnfläch]] gebéit, sou rotéiert de Pluto [[Rechtleefeg a réckleefeg|réckleefeg]]. Seng Dréiachs ass domat nach méi staark gebéit wéi déi vum [[Uranus (Planéit)|Uranus]], awer am Ënnerscheed zum Uranus an zu der [[Venus (Planéit)|Venus]] ass de Grond dofir allgemeng ze gesinn, genee wéi d'Ursaach fir déi grouss [[Rotatiounsperiod]] vum Pluto, well d'Eegendréiung vum Zwergplanéit ass duerch d'[[Gezäitekraft]] un d'Ëmlafbeweegung vu sengem grousse [[Mound]] [[Charon (Mound)|Charon]] gebonnen. Domat si Pluto a Charon déi eenzeg bis elo bekannt Kierper am Sonnesystem mat enger duebel [[Gebonne Rotatioun|gebonnener Rotatioun]].

== Opbau ==
=== Physikaleschen Opbau ===
Iwwer de Pluto ass nëmme wéineg bekannt, well et vun him nach keng Fotoen aus kuerzer Distanz gëtt. Mat engem [[Duerchmiesser]] vu ronn 2390 Kilometer ass hien däitlech méi kleng wéi déi gréisst siwe [[Mound]]en an eisem Sonnesystem. Seng mëttel [[Dicht]] vu ronn 2&nbsp;g/cm³ schwätzt fir eng Zesummesetzung aus 70&nbsp;% Gestengs an 30&nbsp;% [[Waasser]]äis.

De Pluto gläicht vum Opbau hier warscheinlech dem méi groussen an nach méi kalen [[Triton (Mound)|Triton]]. En huet déi selwecht Dicht an eng ganz dënn [[Atmosphär]] aus [[Stéckstoff]], ass och vun enger éischter roudelzeger Faarf, huet warscheinlech [[Äiskap|Polkapen]] an a Richtung vum [[Equator]] si méi donkel Gebidder. Seng Uewerfläch weist no där vum Saturnmound [[Iapetus (Mound)|Iapetus]] ënner allen iwwerege Kierper vum Sonnesystem déi gréisst Kontraster. Dat erkläert déi ausgeprägte Hellegkeetsschwankungen, déi scho vun [[1985]] bis [[1990]] bei [[Verdäischterung]]en duerch säi grousse Mound [[#Charon|Charon]] gemooss goufen.

Déi baussenzeg Schichte besti méiglecherweis aus lassenem Gestengs mat vill un Äis. De Pluto huet warscheinlech e Gestengskär mat engem Äismantel, deen ongeféier 70&nbsp;Prozent vun der Gesamtmass ausmécht.

Am Juli [[2005]] konnt fir d'éischt déi [[Emissioun (Physik)|thermesch Emissioun]] vum Pluto a sengem groussen an noe Mound getrennt gemooss ginn. Dobäi huet sech gewisen, datt d'Uewerfläch vum Pluto mat −230&nbsp;°C ëm 10&nbsp;°C méi kal ass, wéi et engem renge [[Stralungsgläichgewiicht]] entsprieche géif. De Grond dofir ass d'Ausbildung vun der Atmosphär, duerch där hir [[Sublimatioun (Physik)|Sublimatioun]] aus dem festen an de gasfërmegen Zoustand [[Verdonschtungskeelt]] entsteet.

=== Atmosphär ===
Dem Pluto seng dënn Atmosphär besteet zum gréissten Deel aus [[Stéckstoff]], ongeféier ee Prozent [[Kuelemonoxid]] a ronn 0,5&nbsp;Prozent [[Methan]]. No Miessunge um [[James Clerk Maxwell Teleskop]] ass d'Atmosphär am Joer [[2011]] 3000&nbsp;km héich an dat an hir enthalent [[Kuelestoffmonoxid]] −220&nbsp;°C kal. Virdrun hat een ugeholl, d'Atmosphär wier 100&nbsp;km héich<ref>[https://web.archive.org/web/20120122033953/http://www.astronomynow.com/news/n1104/19pluto/ DR EMILY BALDWIN: ''Carbon monoxide discovered in Pluto's atmosphere'' in Astronomy Now], Datum: 19. April 2011, Abgerufen: 27. April 2011</ref>.{{,}}<ref>Bild der Wissenschaft: [http://www.wissenschaft.de/wissenschaft/news/313381.html Plutos giftiger Atem – Forscher weisen Kohlenmonoxid in der Atmosphäre des Zwergplaneten nach] (19. April 2011)</ref>.

Wéi d'ESO den [[2. Mäerz]] [[2009]] matgedeelt hat, herrscht op Pluto gréisstendeels eng duerch d'[[Methan]] an der Atmosphär verursacht [[Inversiounswiederlag]], wouduerch d'Temperatur ëm 3 bis 15 Grad jee Héichtekilometer zouhëllt. An der ënneschter Atmosphär ass d'Temperatur −180&nbsp;°C an an der ieweschter Atmosphär −170&nbsp;°C, wärend si um Buedem nëmme ronn −220&nbsp;°C ass. Et gëtt ugeholl, datt zu dësem niddrege Wäert vun der Buedemtemperatur Verdonschtungskeelt duerch Methan bäidréit, vum festen an de gasfërmegen Zoustand iwwergeet<ref>{{Citation |url=http://www.eso.org/public/outreach/press-rel/pr-2009/pr-08-09.html |titel=The lower atmosphere of Pluto revealed |bezochtdatum=26.01.2012 |archivedate=03.06.2013 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130603011714/http://www.eso.org/public/outreach/press-rel/pr-2009/pr-08-09.html }}</ref>.{{,}}<ref>[http://www.spiegel.de/wissenschaft/weltall/0,1518,611231,00.html Treibhausgas heizt Pluto-Atmosphäre auf]</ref>.

== Mounden ==
Vum Pluto si fënnef Mounde bekannt. Hir Ëmlafbunne si bal kreesfërmeg an zuenee [[Koplanaritéit|koplanar]]. Si leien um Equatorplang vum Pluto, awer net op sengem [[Orbitalplang]]. Mat der Sond [[New Horizons]] gouf&nbsp;– aus Sécherheetsgrënn&nbsp;– virum Laanschtfluch nach eng Kéier intensiv no Mounden a Stëbsréng gesicht; et konnten awer keng weider Plutomounden entdeckt ginn. Sollt et si trotzdeem ginn, dann hätte si héchstens ongeféier e Véirel vun der Hellegkeet vum klengen, donkle [[Kerberos (Mound)|Kerberos]].

{| class="wikitable" style="float:left; text-align: center;"
|- style="background:#efefef;"
! colspan="2" | Numm<br>
! Bild
! Duerchschnëttlechen<br>Duerchmiesser (km)
! Mass (•10<sup>19</sup>&nbsp;kg)
! Grouss<br>Hallefachs (km)
! Ëmlafzäit<br>(Deeg)
! Ëmlafzäit<br>{{small|(relativ zum Charon)}}
! Exzentrizitéit
! Inklinatioun<br>{{small|(zum Equator vum Pluto)}}
! Moyenne<br>Magnitud
! Entdeckungs-<br>datum
|- style="text-align: center; background: #ccf;"
| colspan="2" | Pluto
| style="background: Black;" | [[Fichier:Pluto-11jul-color.jpg|57px|center]]
| (2370 ± 20)
| 1303
| 2.035
| 6,387230
| 1&nbsp;:&nbsp;1
| 0,0022
| 0,001°
| 15,1
| 1930
|- style="background: #ddddff;"
| Pluto I
| [[Charon (Mound)|Charon]]
| style="background:#000000;" | [[Fichier:Charon by New Horizons on 13 July 2015.png|50px|center]]
| 1.208
| 159
| 17.536 ± 3*
| 6,387230
| 1&nbsp;:&nbsp;1
| 0,0022
| 0,001°
| 16,8
| 1978
|-
| Pluto II
| [[Nix (Mound)|Nix]]
| style="background:#000000;" | [[Fichier:Nix viewed from New Horizons 2015-07-14.jpg|50px|center]]
| ca. 42 × 36
| max. 0,009
| 48.690
| 24,8548
| 1&nbsp;:&nbsp;3,89
| 0,00000
| 0,0°
| 23,7
| 2005
|-
| Pluto III
| [[Hydra (Mound)|Hydra]]
| style="background:#000000;" | [[Fichier:Hydra imaged by LORRI from 231 000 kilometres.jpg|50px|center]]
| ca. 55 × 40
| max. 0,009
| 64.721
| 38,2021
| 1&nbsp;:&nbsp;5,98
| 0,00554
| 0,3°
| 23,3
| 2005
|-
| Pluto IV
| [[Kerberos (Mound)|Kerberos]]
| &nbsp;
| 13–34
| max. 0,003
| 57.750
| 32,1679
| 1&nbsp;:&nbsp;5,04
| 0,00000
| 0,4°
| 26
| 2011
|-
| Pluto V
| [[Styx (Mound)|Styx]]
| &nbsp;
| 10 bis 25
| &nbsp;
| 42.413
| 20,1617
| 1&nbsp;:&nbsp;3,16
| 0,00001
| 0,0°
| 27
| 2012
|}

[[Fichier:Pluto Moons Orbit Distance 2015.svg|thumb|left|upright=4.8|Pluto a seng Mounde moossstafgerecht mat [[Baryzentrum]]]]

<gallery widths="260" heights="200" perrow="3">
Fichier:Pluto system de.svg|D'Bunne vum Pluto, Charon, Nix an Hydra ëm de Baryzentrum vum System
Fichier:Pluto system 2006.jpg|Pluto, säi Mound Charon an déi béid kleng Trabanten Nix an Hydra
Fichier:Moons of Pluto.png|D'Bunne vun de fënnef entdeckte Mounde ëm de Pluto
</gallery>

=== Charon ===
De gréisste Begleeder vum Pluto, de [[Charon (Mound)|Charon]] huet en Duerchmiesser vun 1207&nbsp;Kilometer an ass domat am Verglach zum Pluto ganz grouss. D'System Pluto-Charon gouf fréier wéinst dësem ongewéinleche Gréissteverhältnes vu ronn 2:1 och als [[Duebelplanéit]] bezeechent. Bedéngt duerch d'Masseverhältnes vu gutt 8:1 an engem hiräichend groussen Ofstand läit de kollektive [[Massemëttelpunkt|Schwéierpunkt]], d'[[Baryzentrum]] vum System, ''baussent'' dem Haaptkierper. Domat ëmkreese sech de Charon an de Pluto souzesoe géigesäiteg.

Déi [[Hallefachs vun der Ellips|grouss Hallefachs]] vun der Charon-Ëmlafbunn, also de mëttlere Bunnradius vum Massenzentrum vum kollektive Schwéierpunkt, ass 19.405&nbsp;Kilometer. Entspriechend der Mass vum Pluto huet säin analogen Ofstand zum Baryzentrum ëmgekéiert proportionell gutt en Aachtel dovun, also ongeféier 2360&nbsp;Kilometer. Domat ass d'Distanz vun der Pluto-Uewerfläch zum Baryzentrum mat ronn 1200&nbsp;Kilometer ongeféier sou grouss wéi säi Kierperradius. D'Satellittebunn vum Charon ass bal kreesronn a läit warscheinlech genee um [[Equator]]plang vum Pluto. Am Verglach dozou hunn d'Äerd an den Äerdmound e Masseverhältnes vun 81:1 an de kollektive [[Äerd-Äerdmound-Schwéierpunkt]] ass 4700&nbsp;Kilometer vum [[Geozentrum|Äerdzentrum]] ewech respektiv ongeféier 1650&nbsp;Kilometer ënner der Äerduewerfläch.

Och de Charon huet eng&nbsp;– fir e Mound typesch&nbsp;– [[gebonne Rotatioun]], där hir Period senger Ëmlafperiod gläichkënnt. Déi géigesäiteg gebonne Rotatioun vum Satellit a sengem Haaptkierper gëtt och Hantelrotatioun genannt an ass am Sonnesystem bis elo nëmmen tëscht Pluto a Charon erwisen. D'Kierper hunn hir Eegerotatioun wéinst de [[Gezäitekraft|Gezäitekräfte]] géigesäiteg sou wäit ofgebremst, datt sech déi béid wärend engem Ëmlaf ëmeneen och genee eemol ëm hir eegen Achs dréinen. Si dréine sech doduerch ëmmer déi selwecht Säit zou. Ënner Koppele vu bal gläich groussen [[Asteroid]]en ass sou eng Synchronrotatioun warscheinlech relativ heefeg.

=== Nix an Hydra ===
D'Duerchmiesser vun de Mounden [[Nix (Mound)|Nix]] an [[Hydra (Mound)|Hydra]] konnte bis elo nëmmen unhand vun de gemoossenen Hellegkeete geschat ginn. Jee no ugehollener [[Albedo]] ergi sech Wäerter tëscht ronn 40 an 160&nbsp;Kilometer. Si lafen op enger bal kreesfërmeger Bunn ronderëm de Pluto an op engem kollektive Bunneplang mam Charon op enger Distanz vu ronn 65.000 resp. 50.000&nbsp;Kilometer. Hir Ëmlafzäite sinn zu där vum grousse Mound bal [[Bunnresonanz|resonant]]. Wärend de Charon de Pluto 12-mol ëmronnt, gëtt de Pluto vum Hydra an der selwechter Zäit zimmlech genee zweemol a vum Nix ongeféier dräimol ëmkreest. Am Ënnerscheed zum roudelzege Pluto hunn déi kleng Trabanten anscheinend déi selwecht neutral gro Faarf wéi de Charon.

Déi béid [[Mound|Trabante]] goufen duerch Observatioune mam [[Hubble-Weltraumteleskop]] am Joer [[2005]] entdeckt. Duerch nei Hubble-Observatiounen am Februar [[2006]] gouf d'Entdeckung bestätegt. Déi virleefeg Bezeechnunge waren S/2005&nbsp;P1 an S/2005&nbsp;P2, bis si am Juni [[2006]] vun der [[International Astronomesch Unioun|IAU]] d'Nimm [[Hydra (Mound)|Hydra]] an [[Nix (Mound)|Nix]] kruten.

No der Entdeckung vun de Klengtrabante gëtt d'Genesis vum Charon elo zesumme mat dëse béide verstäerkt duerch eng Kollisioun vum Pluto mat engem anere plutogrousse Kuiperceintureobjet diskutéiert. Fir eng kollektiv Entwécklung vun de Plutomounde schwätzen d'Bunne mat de resonanten Ëmlafzäiten déi sech gläichen an déi eenheetlech gefierft Uewerflächen. Bei engem Afank wier éischter eng ënnerschiddlech Fierwung z'erwaarden.

De Pluto a seng Mounde sinn an der [[Kuiperceinture]] engem stännege Bombardement vu [[Meteorit|Minimeteoritten]] ausgesat, déi Stëbs- an Äispartikel aus den Uewerflächen erausschloen. Wärend d'[[Gravitatioun]] vum Pluto a vum [[Charon (Mound)|Charon]] dofir suergt, datt all Gestengsstécker op d'Himmelskierper zeréckfalen, ass d'Unzéiungskraaft vun den nei entdeckte Mounden ze kleng.

D'Entdeckung vu weidere Plutomounde koum onerwaart, well bis dohi keen Himmelskierper mat méi wéi engem Satellit déi Säit vum Neptun observéiert gi war, awer schonn e Mount méi spéit gouf och beim [[(136108) Haumea]] en zweete [[2003 EL61|Mound]] fonnt.

=== Kerberos ===
Den [[20. Juli]] [[2011]] huet d'NASA d'Entdeckung vun engem véierte Plutomound bekannt ginn. De virleefegen Numm war S/2011 (134340) 1|S/2011&nbsp;(134340)&nbsp;1. E gouf mat Hëllef vum [[Hubble-Weltraumteleskop]] bei der Sich no engem eventuelle [[Planéiterank]] beim Pluto entdeckt. Mat enger geschater Gréisst vun 13 bis 34&nbsp;km ass et dee klengste Mound vum Pluto. De Mound war op enger Foto den [[28. Juni]] [[2011]] mam »Hubble's Wide Field Camera 3« opgeholl<ref>STSci News Release: [http://hubblesite.org/newscenter/archive/releases/2011/23 NASA's Hubble Discovers Another Moon Around Pluto]</ref> an entdeckt ginn a konnt op weidere Fotoe vum 3. an 18. Juli 2011 bestätegt ginn. Op fréiere Fotoe war den Himmelskierper net ze gesinn, well déi mat kurze Belichtungszäiten opgeholl goufen.<ref>NASA: [http://www.nasa.gov/home/hqnews/2011/jul/HQ_11-234_HST_Pluto_Moon.html NASA'S Hubble Discovers Another Moon Around Pluto]</ref>{{,}}<ref>IAU Electronic Telegram No. 2769: [http://www.cbat.eps.harvard.edu/cbet/cbet002769.txt NEW SATELLITE OF (134340) PLUTO: S/2011 (134340) 1]</ref> Am Juni 2013 gouf de Mound vun der [[International Astronomesch Unioun|Internationaler astronomescher Unioun]] op den Numm Kerberos gedeeft.
=== Styx ===
De [[Styx (Mound)|Styx]] huet eng onreegelméisseg Form a seng Gréisst gëtt op 10 bis 25&nbsp;km geschat. Seng Entdeckung gouf den 11.&nbsp;Juli 2012 bekannt gemaach. E gouf och mat Hëllef vum [[Hubble-Weltraumteleskop]] entdeckt an de virleefegen Numm war „S/2012 (134340) 1“.

== Fuerschung ==
=== Äerdgebonne Fuerschung ===
D'Entdeckungsgeschicht vum Pluto gläicht a gewësser Weis där vum viru gutt 83 Joer virdrun entdecktem Neptun. Béid Himmelskierper goufe wéinst [[Bunnstéierung]]e vun Nopeschplanéite rechneresch virausgesot an dann no de Bunnpositioune gesicht. Den hypotheteschen néngte Planéit gouf fir kleng Bunnofwäichunge vun de Planéiten Neptun an [[Uranus (Planéit)|Uranus]] verantwortlech gemaach.

De Pluto gouf den [[18. Februar]] [[1930]] um [[Lowell-Observatoire]] zu [[Flagstaff]], [[Arizona]] duerch Vergläicher vun Himmelsfotoen um [[Blinkkomparater]] no ronn 25-järeger Sich entdeckt, allerdéngs net op der virausgesoter Positioun. De jonken Entdecker [[Clyde Tombaugh]] war eréischt kuerz virdru fir d'[[Fotografie|fotografesch]] Sich nom legendären [[Transneptuneschen Objet|Transneptun]] engagéiert ginn. De Marsfuerscher [[Percival Lowell]] hat zanter [[1905]] selwer no sou engem Himmelskierper gesicht an de [[Lowell-Observatoire]] op engem Bierg bei [[Flagstaff]] finanzéiert. Wéi sech spéider erausgestallt hat, war op zwou vun de fotografesche Placken, déi de Lowell [[1915]] gemaach hat, de Pluto schonn z'erkennen. Well de Lowell awer no engem méi hellem Objet gekuckt hat, war him déi Entdeckung entgaangen.

D'Entdeckung gouf der Ëffentlechkeet den [[13. Mäerz]] [[1930]] matgedeelt, dem 149.&nbsp;Joresdag vun der [[Uranus (Planéit)|Uranus]]-Entdeckung vum de [[Wilhelm Herschel]] [[1781]] an dem 75.&nbsp;Gebuertsdag vum Percival Lowell, dee schonn [[1916]] gestuerwe war.

Du gouf no engem passenden Numm gesicht. D'Virrecht fir den Numm ze gi louch beim Lowell-Observatoire. Nom Reglement vun der IAU huet den Numm missen aus der Mythologie kommen.

Sou gouf den Numm ''Pluto'' fir den néngte Planéit zeréckbehalen. Deen Numm war schonn [[1919]] vum franséischen Astronom [[P. Reynaud]] virgeschloe ginn, awer doru konnt sech [[1930]] kee méi erënnern. Bei där Nummwiel däerft och d'Tatsaach, datt sech dat astronomescht Symbol aus den Initiale vum Lowell zesummesetze gelooss huet, eng Roll gespillt hunn. No dem Planéit Pluto gouf och der [[Micky Maus]] hiren Haushond [[Pluto (Disney)|Pluto]] genannt, deen am August [[1930]] säin éischten Optrëtt hat<ref>[http://toolserver.org/~soxred93/pages/index.php?name=Amurtiger&lang=de&wiki=wikipedia&namespace=0&redirects=noredirects&getall=1 Deutschlandradio Kalenderblatt am 18. Februar 2010]</ref>.

[[1941]] gouf a Folleg vun der mat de cheemeschen Elementer [[Uran]] an [[Neptunium]] ugefaangener Rei dat 94. an deemools lescht bekannt Element no deem zu dëser Zäit leschte Planéit als [[Plutonium]] genannt.

[[Fichier:Surface Map of Pluto.jpg|thumb|Eng éischt Kaart vum Pluto]]

Aus der observéierter [[Visuell Magnitude|visueller Magnitude]] vum Pluto (15&nbsp;mag) an enger plausibler Vermuddung fir seng [[Albedo]], säi Réckstralungsverméigen, gouf ugeholl datt den neien Himmelskierper ongeféier Äerdgréisst hätt. Et war awer ufanks net méiglech och a groussen [[Teleskop]]en, fir säin Duerchmiesser ''direkt'' [[mikrometresch]] ze miessen. Et si geschwënn Zweiwel opgedaucht, ob seng [[Gravitatioun]]swierkung fir d'[[Bunnstéierung]]e verantwortlech kéint sinn.

Also gouf mat Nofuerschungen no deem „[[Transpluto|Planéit&nbsp;X]]“ de stéiert scho bal nees weidergefuer. Mat der Entwécklung vu leeschtungsstaarken [[Teleskop]]en hunn den Duerchmiesser an d'Mass vum Pluto stänneg no ënne misse revidéiert ginn, ufanks ëm [[1950]] no Miessunge vum [[Palomar-Observatoire]] op hallef Äerdgréisst. Den Astronom [[Fred Whipple]] huet als éischten eng genee Ëmlafbunn berechent. Dofir goufe Fotoplacke gebraucht, op deene sech de Pluto bis an d'Joer [[1908]] zeréckverfollege gelooss huet. D'Entdeckung vum Mound Charon am Joer [[1978]] huet et dann erméiglecht eng genee Massebestëmmung mat Hëllef vun der Gravitatiounsdynamik vum System ze maachen. Vun [[1985]] bis [[1990]] koum et zu wiesselsäitege Bedeckungen tëscht de béiden Himmelskierper, mat deenen den Duerchmiesser vum Pluto op 2390&nbsp;Kilometer bestëmmt konnt ginn.

Jéngst Miessunge mat adaptiver Optik, mat dem Hubble-Teleskop a bei Observatioune vu Stären hu Wäerter vu ronn 2280 bis 2320&nbsp;Kilometer erginn. Méi genee Date sinn net z'erwaarden, soulaang nach keng Sond bei de Pluto komm ass.

Duerch seng Hellegkeet gouf de Pluto ëm iwwer 60&nbsp;Joer méi fréi entdeckt wéi aner, donkel [[Transneptuneschen Objet|Transneptuner]]. Nodeem déi genee Mass vum Neptun, nom [[Laanschtfluch]] vun [[Voyager 2]] bekannt ass, kënnen d'Bunne vun de baussenzege Planéite gutt erkläert ginn. Et besteet keng Noutwendegkeet, fir no nach engem Planéit X ze sichen.

Kombinatioune vu Fotoe vum [[Hubble-Weltraumteleskop]] hu gewisen, datt d'Nordhemisphär vum Pluto an de Joren [[2002]] an [[2003]] méi hell gi war an den Zwergplanéit allgemeng méi roudelzeg wierkt<ref>http://www.spiegel.de/wissenschaft/weltall/0,1518,676107,00.html Ofgeruff den 10. Februar 2010</ref>.

=== Erfuerschung mat Raumsonden ===
[[Fichier:New Horizons launch.jpg|thumb|upright|[[New Horizons]] war den [[19. Januar]] [[2006]] ëm 20:00 Auer [[Mëtteleuropäesch Zäit|MEZ]] op de Pluto gestart.]]
[[Fichier:New Horizons 1.jpg|thumb|D'Pluto-Sond [[New Horizons]] bei de Startvirbereedungen]]
[[Fichier:New Horizons Full Trajectory.svg|thumb|''Ankunft&nbsp;Juli&nbsp;2015''; Überblick, z.&nbsp;B. Verhältnes zum [[Perihel]] 1989]]

{{Haaptartikel|New Horizons}}

D'[[NASA]] hat schonn Ufank vun den [[1990]]er Joren ënner dem Numm ''[[Pluto Fast Flyby]]'', spéider ''[[Pluto Kuiper Express]]'', eng Missioun op de Pluto geplangt. Dëst sollt ënner der Leedung vum [[Southwest Research Institute]] duerchgefouert ginn. Dobäi gouf betount, datt d'Missioun méiglech séier gestart sollt ginn, fir de Pluto mat Zäiten z'erreechen, ir seng dënn [[Atmosphär]] ausfréiert. Dat hänkt domat zesummen, datt seng Ëmlafbunn staark elliptesch ass an hie zanter dem Passage vu sengem [[Perihel|sonnenächstn Bunnpunkt]] am Joer [[1989]] nees vun der Sonn ewechleeft. Eréischt am Joer [[2247]] kënnt de Pluto nees méi no bei d'Sonn. Déi éischt Konzepter vun dëser Missioun hate wéinst technesche Schwieregkeeten a wéinst der Finanzéierung versot.

Am Joer [[2000]] gouf dann un der Missioun geplangt an den [[29. November]] [[2001]] gouf d'Ëmsetzung am Kader vum [[New-Frontiers-Programm]] akzeptéiert. De Start war den [[19.&nbsp;Januar]] [[2006]]. D'Fluchdauer vun der New Horizons-Sond huet bal genee 9,5&nbsp;Joer gedauert. De [[Laanschtfluch]] beim Pluto a Charon war de [[14.&nbsp;Juli]] [[2015]]. D'Observatioune vum Pluto-Charon-System hunn 150&nbsp;Deeg virun der kierzter Distanz ugefaangen. D'Fotoe vun der Sond am Abrëll hunn d'Biller vum [[Hubble-Weltraumteleskop]] iwwertraff.<br>Elo ginn a kommender Zäit:
* global Kaarte vum Zwergplanéit a sengem Mound verfaasst,
* Héichopléisungsfotoe mat bis zu 25&nbsp;m pro Pixel Opléisung gemaach,
* d'Temperaturverdeelung gemooss an
* d'Atmosphär vum Pluto studéiert.
D'Sond war de selwechten Dag um 13:50 MESZ op enger Distanz vun 12.500&nbsp;km laanscht de Pluto an um 14:04 MESZ 28.800&nbsp;km laanscht de Charon geflunn. Zwou Wochen no der nooster Distanz goufen d'Observatiounen ofgebrach. Duerno huet d'Sond déi gesammelt Daten op d'Äerd gesent. Well d'Iwwerdroungsquote iwwer dës Distanz zimmlech kleng ass, sinn en ettlech Méint vergaange bis all Daten op der Äerd agetraff waren.

Eng mat [[Plutoniumdioxid]] (deem säi [[Plutonium]]undeel haaptsächlech aus dem Isotop <sup>238</sup>Pu besteet) gefëllt [[Radionuklidbatterie]] déngt dozou, d'Sond an hir siwen Instrumenter op hirer laanger Rees an der Miessphas beim Pluto mat genuch Energie ze versuergen.

== Debatt iwwer de Planéitestatus an Oferkennung ==

D'Diskussioun driwwer, ob de Pluto iwwerhaapt d'Bezeechnung „Planéit“ verdéngt, war schonn ugefaangen, wéi seng staark elliptesch a schréi Ëmlafbunn souwéi seng kleng Gréisst erkannt gouf. Nodeem am September [[1992]] mat [[1992 QB1|1992&nbsp;QB1]] nom Pluto an dem Charon den drëtten [[transneptuneschen Objet]] fonnt gouf, hunn d'Astronomen ee Joer méi spéit banne véier Deeg och véier weider [[Plutino]]s entdeckt. Dorop huet sech d'Debatt ëm de Status vum Pluto erweidert. De Virschlag vum [[Brian Marsden]] vum [[Minor Planet Center|MPC]] aus dem Joer [[1998]], dem Pluto en Duebelstatus ze ginn an hien zousätzlech als [[Asteroid]] mat der spezieller Nummer 10000 ze versinn, hat keng Zoustëmmung fonnt.

Am Laf vun der Zäit goufen Honnerte weider Objete vun der [[Kuiperceinture]] entdeckt, dorënner och verschiddener vu plutoänlecher Gréisst. Sou Entdeckunge wéi virun allem den [[(136199) Eris]], dee souguer méi grouss ass, goufe vun de Medien dacks als „[[Transpluto|Zéngte Planéit]]“ genannt. D'[[International Astronomesch Unioun|IAU]] huet am Joer [[2006]] beschloss, änleche Kierper eng nei Klass, d'[[Zwergplanéit]]en zouzeschreiwen. An Hisiicht op de Pluto, deen iwwer Joerzéngten den néngte Planéit war, hunn d'Kontroversen ënner den Astronome weider ugehalen.

[[Fichier:Planet Voting IAU2006GA.jpg|thumb|D'Ofstëmmung vun der IAU iwwer d'Planéitendefinitioun den [[23. August]] [[2006]]]]

Déi beschlossen [[Planéit#Definitioun|Definitioun]] mat dem Zousaz, no deem e Kierper nëmmen dann e Planéit ass, wa seng Mass och d'total Mass vun allen anere Kierper a sengem Bunnberäich iwwertrëfft, berücksichtegt datt de Pluto säi Bunnberäich net an der Mooss vun aneren Objete gebotzt huet. Als de gréissten Objet vun de [[Plutino]]s entsprécht hien éischter der Roll vum [[Asteroid]] [[(153) Hilda|Hilda]], dem gréisste Member vun der [[Hilda-Famill]]. Den Hilda a op d'mannst nach 56 Objete beweege sech ee Stéck baussenzeg vun der [[Haaptasteroidenceinture]] tëscht [[Mars (Planéit)|Mars]] a [[Jupiter (Planéit)|Jupiter]] analog an engem 2:3-Verhältnes zu der an dësem Fall méi laanger Ëmlafzäit vum Nopeschriseplanéit.

Op der 26.&nbsp;Generalversammlung vun der [[International Astronomesch Unioun|Internationaler Astronomescher Unioun]] am August [[2006]] zu [[Prag]] gouf virdrun eng aner Definitioun ouni Zousaz virgeschloen. En Himmelkierper wier deemno schonn e Planéit, wa seng Mass duergeet, fir duerch seng Eegegravitatioun eng hydrostatesch Gläichgewiichtsform (''bal ronn'', d.&nbsp;h. eng [[Rotatiounsellipsoid|sphäroidal]] Form) unzehuelen an deen op enger Bunn ëm e Stär ass, selwer awer kee Stär oder Mound vun engem Planéit ass<ref>[http://www.iau.org/public_press/news/detail/iau0601/ Pressemitteilung] der IAU</ref>. Deemno wier net nëmmen de Pluto e Planéit gewiescht, mä och den [[(1) Ceres|Ceres]], [[Charon (Mound)|Charon]] an [[(136199) Eris|Eris]]. De Charon koum duerch eng Ergänzung mat derbäi, no där et sech ëm en Duebelplanéit handele soll, wann de kollektive Schwéierpunkt baussenzeg vum Haaptkierper läit<ref>[http://www.iau.org/static/resolutions/Resolution_GA26-5-6.pdf Resolution 5 for GA-XXVI (92 kB pdf)] Die gültige Planetendefinition laut Resolution B5</ref>. Gläichzäiteg gouf d'Definitioun vun enger neier Klass vu Planéite virgeschloen, de sougenannte ''Plutonen'', zu där Planéite gehéiert hätten, déi fir en Ëmlaf ëm de Stär méi laang wéi 200&nbsp;Joer brauchen an zu där dann och de Pluto gehéiert hätt. Dëse Virschlag fir d'Planéitendefinitioun konnt sech op der Generalversammlung net duerchsetzen, soudatt de [[24. August]] [[2006]] duerch Ofstëmmung d'Entscheedung agedroe gouf, datt de Pluto säi Planéitestatus oferkannt krut an an der neidefinéierter Klass vun den Zwergplanéiten ass. D'Klass vun de Plutone gouf zwar definéiert (als Klass, fir déi de Pluto de Prototyp duerstellt), war awer am Ufank ouni Numm, well den Numm Plutone wéi och aner Virschléi vun Nimm net ugeholl goufen<ref>[http://www.spiegel.de/wissenschaft/weltall/0,1518,433425,00.html SPIEGEL ONLINE] Überraschende Entscheidung: Pluto ist kein Planet mehr</ref>.
Am Juni [[2008]] gouf vun der [[International Astronomesch Unioun|IAU]] dës Ënnerklass vun Zwergplanéite mat Plutoide bezeechent, zu deenen, nieft dem Pluto vun deem den Numm kënnt, och den Eris zielt.

Zanter September [[2006]] huet de Pluto d'[[Benennung vun Asteroiden a Koméiten|Asteroidenummer]] (134340)<ref>[http://cfa-www.harvard.edu/iau/special/08747.pdf IAU Circular 8747] (91&nbsp;kB pdf)</ref>{{,}}<ref>[http://cfa-www.harvard.edu/iau/lists/NumberedMPs130001.html Discovery Circumstances: Numbered Minor Planets (130001)–(135000)]</ref>.

== Literatur ==
* Alan Stern, Jaqueline Mitton: ''Pluto and Charon.'' Univ. of Arizona, Tucson 1997, Wiley-VCH, Weinheim [[2005]] (2.&nbsp;erw. Aufl.). ISBN 0-8165-1840-8, ISBN 3-527-40556-9.
* J. L. Elliot (unter anderem): ''The recent expansion of Pluto's atmosphere.'' In: ''[[Nature]].'' London [[2003]], 424 (10.&nbsp;Juli), S.&nbsp;165–168.
* David A. Weintraub: ''Is Pluto a Planet? A Historical Journey through the Solar System.'' Princeton UP, Princeton [[2007]]. ISBN 0-691-12348-9.
* Leif Allendorf: ''Planet Pluto. Die Geheimnisse des äußeren Sonnensystems.'' Avinus-Verlag, Berlin [[2007]]. ISBN 978-3-930064-76-2.
== Kuckt och ==
{{Kuckt och Portal:Astronomie}}

== Um Spaweck ==
{{Commonscat|Pluto}}
* [http://www.manfredholl.de/pluto.htm Manfred Holl: Entdeckung vum Planéit Pluto]
* {{en}} [http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi?sstr=Pluto;orb=1;view=far Orbit-Simulation]
* {{en}} [http://pluto.jhuapl.edu/ Mission der Nasa zu Pluto]
;Theema Planéitestatus:
* [http://www.faz.net/s/Rub6E2D1F09C983403B8EC7549AB44FA0EF/Doc~E4FA7D9E65D284FF6B5556AEDD00EA0C6~ATpl~Ecommon~Scontent.html Degradéierung vum Pluto]
* [https://web.archive.org/web/20061023173319/http://science.orf.at/science/news/145509 science.orf.at iwwer de Planéitestatus vum 24. August 2006]

{{Referenzen}}
{{Navigatioun Sonnesystem}}

[[Kategorie:Sonnesystem|134340]]
[[Kategorie:Transneptunesch Objeten|134340]]
[[Kategorie:Zwergplanéiten|134340]]
[[Kategorie:Entdeckunge vum Clyde William Tombaugh|134340]]
[[Kategorie:Entdeckunge vum Lowell-Observatoire|134340]]