Quelltext vun der Säit Lëtzebuerg (Land) weisen

{{Aner Bedeitungen op Mooss|dem '''Land Lëtzebuerg'''|aner Bedeitungen|Lëtzebuerg}}{{Infobox Land
 | Numm = Groussherzogtum Lëtzebuerg<br><small>[[Franséisch|fr]]: Grand-Duché de Luxembourg<br>[[Däitsch|de]]: Großherzogtum Luxemburg</small>
 | Fändel = Flag of Luxembourg.svg
 | Fändel Bildbreet = 130px
 | Fändel Artikel = Lëtzebuerger Fändel
 | Wopen = Greater coat of arms of the grand-duchy of Luxembourg.svg
 | Wope Breet = 130px
 | Wopen Artikel = Wope vu Lëtzebuerg
 | National Devise = 
 | Kaart = EU-Luxembourg.svg
 | Kaart Breet = 
 | Offiziell Sprooch = [[Lëtzebuergesch]], [[Franséisch]] an [[Däitsch]]<ref>Streng geholl gëtt et zu Lëtzebuerg keng "offiziell" Sprooch: d'[[Lëtzebuerger Constitutioun]] verweist op e Gesetz, mä de [[Legislativ|Legislateur]] gebraucht am Gesetz iwwer de [[Méisproochegkeet zu Lëtzebuerg|Sproochegebrauch]] just d'Termen ''[[Nationalsprooch]]'', ''[[Gesetzessprooch]]'' a ''[[Verwaltungssprooch]]''</ref>.
 | Haaptstad = [[Lëtzebuerg (Stad)|Lëtzebuerg]]
 | Haaptstad Awunner = {{wikidata|eid=Q1842|property|P1082}} {{small|({{wikidata|eid=Q1842|qualifier|P1082|P585}})}}
 | Haaptstad Koordinaten= {{coor dms|49|36|00|N|06|08|00|O}}
 | Staatsform = [[Konstitutionell Monarchie]]
 | Landeschef Titel = [[Lëscht vun den Herrscher vu Lëtzebuerg|Groussherzog]]
 | Landeschef = [[Henri vu Lëtzebuerg|Henri]]
 | Regierungschef Titel = [[Lëscht vun de lëtzebuergesche Premierministeren|Premierminister]]
 | Regierungschef = [[Luc Frieden]]
 | Total Fläch = 2.586,36
 | Fläch Plaz = 
 | Waasserfläch = 0,60
 | Bevëlkerung = {{wikidata|eid=Q32|property|P1082}} {{small|({{wikidata|eid=Q32|qualifier|P1082|P585}})}}
 | Bevëlkerung Plaz = 
 | Bevëlkerungsdicht = 259,84
 | Onofhängegkeet = [[19. Abrëll]] [[1839]] vun [[Holland]] (Vertrag vu London)<p>''[[11. Mee]] [[1867]] international unerkannt ([[Traité vu London (1867)|2. Vertrag vu London]])''</p>
 | Nationalfeierdag = [[23. Juni]]
 | Nationalhymn = [[Ons Heemecht]]
 | Wärung = [[Euro]] (EUR)
 | Zäitzon = +1 (+2 am Summer)
 | Internet TLD = [[.lu]]
 | Telefonsprefix = +352
 | Notizen =
 | Extra Bild = Luxembourg on the globe (Europe centered).svg
 | Extra Bild2 =
}}
'''Lëtzebuerg''', offiziell a laanger Form d''''Groussherzogtum Lëtzebuerg''' (op [[Däitsch]]: ''Großherzogtum Luxemburg''; op [[Franséisch]]: ''Grand-Duché de Luxembourg'')<ref name=":0">{{Citation|url=https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Luxembourg&oldid=201734317|titel=Luxembourg|bezochtdatum=28.02.2023|datum=25.02.2023|Sprooch=fr}}</ref><ref>{{Citation|url=https://hdr.undp.org/content/human-development-report-2021-22|titel=Human Development Report 2021-22|bezochtdatum=28.02.2023|auteur=United Nations|datum=08.09.2022|Sprooch=en}}</ref>, ass e Land a [[Europa (Kontinent)|Westeuropa]] ouni Zougang zum [[Mier]]<ref>{{Citation|url=https://books.google.fr/books?id=CdmwRoyhV6AC&pg=PA29#v=onepage&q&f=false|titel=Parlons luxembourgeois: langue et culture linguistique d'un petit pays au coeur de l'Europe|bezochtdatum=28.02.2023|auteur=François Schanen|datum=2004|uitgever=L'Harmattan|Sprooch=fr}}</ref>. Et grenzt un d'[[Belsch]] am Westen an am Norden, [[Däitschland]] am Osten, a [[Frankräich]] am Süden. D'Land besteet aus zwou Haaptregiounen: d'[[Éislek]] am Norden, dat en Deel vum [[Ardennen|Ardennemassiv]] ass, an d'[[Guttland]] am Süden, eng Ausdeenung vu [[Loutrengen]] am [[Geologie|geologesche]] Sënn vum Begrëff. Mat enger Fläch vun 2.586&nbsp;km² zielt et zu de klengste souveränen Natiounen an [[Europa (Kontinent)|Europa]].

Op den 1. Januar 2024 hat Lëtzebuerg 672.050 Awunner<ref>{{Citation|url=https://statistiques.public.lu/fr/actualites/2024/stn16-population-2024.html|titel=Une croissance démographique réduite en 2023|bezochtdatum=21/04/2024|auteur=STATEC|Sprooch=fr}}</ref>.

Lëtzebuerg ass eng representativ [[Demokratie]] an eng [[konstitutionell Monarchie]] mat engem [[Groussherzog]] als Staatschef, wouduerch d'Land dat eenzegt Groussherzogtum ass, dat nach ëmmer als souveräne [[Staat]] op der Welt existéiert. Seng dynamesch [[Wirtschaft]] mécht et zu engem vun de räichste Länner vun der Welt an et huet ee vun den héchste Bruttoinlandprodukter pro Kapp op der Welt. D'Wirtschaft konzentréiert sech haaptsächlech op [[Finanzplaz Lëtzebuerg|finanziell Aktivitéiten]] (ongeféier d'Hallschent vum Bruttoinlandprodukt), favoriséiert duerch eng ganz avantagéis [[Besteierung]] a bestëmmte Beräicher (virtuell Steierbefreiung fir Gewënner aus der Exploitatioun vu Patenter oder Software). Der [[Netregierungsorganisatioun|ONG]] [[Oxfam]] no (Zuele vun 2017) gehéiert Lëtzebuerg zu den "attraktiivste [[Steierparadis|Steierparadäiser]], déi vun de Firme benotzt ginn", eng Situatioun déi sech zënterhier e bësse geännert huet.

Am Laf vun der Geschicht war déi zentral Lag vum Lëtzebuerger Territoire matten an Europa eng Plaz vu grousser strategescher Wichtegkeet fir vill Muechten, zanter sengem Ufank als Hannerland vum [[Réimescht Räich|Réimesche]] Rheinland<ref name=":0" />, dem Bau vun enger feudaler Buerg op de Ruine vun engem fréiere réimesche Fort am [[Karolenger|postkarolengesche]] Kontext am [[Mëttelalter|Héichmëttelalter]] an duerno wéinst senger strategescher Lag am Südoste vun de [[Burgundesch Nidderlanden|Burgundeschen]] a [[Spuenesch Nidderlanden|Spueneschen Nidderlanden]] tëscht dem [[15. Joerhonnert|15.]] an dem [[17. Joerhonnert]]

Lëtzebuerg ass dee klengste Grënnungsmember vun der [[Europäesch Unioun|Europäescher Unioun]] a Member vun der [[Eurozon]], der [[Organisatioun vum Nordatlantik-Traité]] (NATO), der [[Organisatioun fir Ekonomesch Zesummenaarbecht an Europa|Organisatioun fir Ekonomesch Zesummenaarbecht an Entwécklung]] (OEZE), de [[Vereent Natiounen|Vereenten Natiounen]] (UN), der [[Organisatioun fir Sécherheet an Zesummenaarbecht an Europa]] (OSZE) dem [[Benelux]] an der [[UEBL]] a reflektéiert esou säi politesche Konsens fir wirtschaftlech, politesch a militäresch Integratioun.

D'[[Lëtzebuerg (Stad)|Stad Lëtzebuerg]] ass d'Haaptstad an déi gréisst Stad, wou ë.&nbsp;a. de Sëtz vu verschiddenen Etablissementer an Institutioune vun der [[Europäesch Unioun|Europäescher Unioun]] ass. 2012 krut Lëtzebuerg fir d'éischt Kéier an der Geschicht en temporäre Sëtz am [[Sécherheetsrot vun de Vereenten Natiounen]]. Duerch seng geographesch Lag gëtt d'Lëtzebuerger Kultur souwuel vum [[Germanesch Sproochen|Germanesche]] wéi och vum [[Romanesch Sproochen|Romanesche]] beaflosst. [[Lëtzebuergesch]] ass déi eenzeg Nationalsprooch vun de Lëtzebuerger, mä [[Franséisch]] an [[Däitsch]] zielen als administrativ a juristesch Sprooche vum Land. Als Resultat gëtt Lëtzebuerg als dräisproochegt Land ugesinn.<ref>{{Citation|url=https://legilux.public.lu/eli/etat/leg/loi/1984/02/24/n1/jo|titel=Legilux|bezochtdatum=28.02.2023|werk=legilux.public.lu}}</ref> Duerch d'Migratioun an déi institutionell a finanziell Entwécklung gëtt do dernieft och vill [[Italieenesch]], [[Portugisesch]] an [[Englesch]] geschwat<ref>{{Citation|url=https://sip.gouvernement.lu/dam-assets/publications/brochure-livre/minist-etat/sip/brochure/a-propos/A_propos_Langues/a-propos-langues-lu.pdf|titel=À propos... Sproochen zu Lëtzebuerg|bezochtdatum=30.10.2024|datum=August 2022|uitgever=sip.gouvernement.lu|pagina's=p. 1|Sprooch=lb}}</ref>.

== Geschicht ==
''Nott: Vun der Geschicht vum haitege Staat Lëtzebuerg kann een eréischt vum 19. Joerhonnert u schwätzen. Virdrun ass d'Geschicht vu Lëtzebuerg als déi vun der Géigend ze verstoen, resp. där vun der Grofschaft an duerno dem Herzogtum mam selwechten Numm.''
=== Grofschaft, duerno Herzogtum Lëtzebuerg ===
Ëm d'Joer [[963]] (den Datum ass ëmstridden; neierdéngs geet een éischter vum Joer [[987]] aus<ref>{{Citation|url=https://sip.gouvernement.lu/dam-assets/publications/brochure-livre/minist-etat/sip/brochure/a-propos/A_propos_Histoire/apropos-geschichte-luxemburgs-de.pdf|titel=Apropos ... Geschichte Luxemburgs|bezochtdatum=30.10.20224|datum=Dezember 2022|uitgever=sip.gouvernement.lu|pagina's=p. 4|Sprooch=de}}</ref>) huet de [[Siegfried I. vu Lëtzebuerg|Siegfried]] aus dem Haus vun den [[Ardennergrofen]] mat der [[Abtei Sankt Maximin Tréier|Abtei Sankt Maximin]] vun [[Tréier]] Lännereien zu [[Feelen]] géint de [[Bockfiels]], op deem e spéitréimescht Kastell mam Numm ''[[Lucilinburhuc]]'' stoung, getosch. Do ronderëm huet sech d'[[Lëtzebuerg (Stad)|Stad Lëtzebuerg]] entwéckelt, an d'Haus Lëtzebuerg huet sech zu enger Grofschaft etabléiert.

{{Méi Info 2|Stad Lëtzebuerg|Grofschaft Lëtzebuerg}}

[[1354]] ass d'Grofschaft Lëtzebuerg mat hiren ''Annexen'' ([[Durbuy]], [[La Roche-en-Ardenne|La Roche]], [[Arel]], asw.) zu enger neier Entitéit gemaach ginn, an zwar zum [[Herzogtum Lëtzebuerg]]. Nieft deem Herzogtum, dat bis [[1794]]/[[1795|95]] gedauert huet, koum nach d'[[Grofschaft Chiny]] an de Besëtz vum [[Haus Lëtzebuerg]], ouni awer formell an d'Herzogtum Lëtzebuerg integréiert ze ginn.

[[1437]] ass d'Haus Lëtzebuerg ausgestuerwen, an d'Herzogtum Lëtzebuerg koum [[1441]]/[[1443|43]] an de Besëtz vum [[Herzogtum Bourgogne|Herzog vu Burgund]], dem [[Philippe III. vun der Bourgogne|Philipp de Gudden]] a gouf domat een Deel vun de [[Burgundesch Nidderlanden|Burgundeschen Nidderlanden]]. Déi gounge [[1477]], nom Doud vum [[Karel de Kéngen]], an duerch d'Bestietnes vun deem senger Duechter [[Marie de Bourgogne]] mam [[Maximilian I. (HRR)|Maximilian vun Habsburg]], un d'Haus [[Habsburg]].

Duerch Ierfschaft koum Lëtzebuerg [[1556]] an de Besëtz vum spuenesche Kinnek [[Philippe II. vu Spuenien|Philippe II]]. Vun do un heeschen d'Gebidder, déi als ''Nidderlande'' bezeechent ginn, [[Spuenesch Nidderlanden]]. [[1581]], no de Konfessiounskricher, hu sech d'Nidderlande gedeelt, d'Herzogtum Lëtzebuerg war vun do un Deel vun de [[Südlech Nidderlanden|Südlechen Nidderlanden]], déi och einfach weider ''[[Spuenesch Nidderlanden]]'' oder nach ''kathoulesch Nidderlanden'' genannt gi sinn. Frankräich, dat d'Ëmklamerung duerch d'Habsburger sprengen, a gläichzäiteg de [[Rhäin]] als Grenz erreeche wollt, huet sech och fir d'Nidderlanden intresséiert, an dofir koum et ëmmer nees zu Kricher.

Nom [[Drëssegjärege Krich]] an dem spuenesch-franséische Kontinuatiounskrich koum et [[1659]] zum [[Traité vun de Pyrenäen]] an deem ë.&nbsp;a. decidéiert gouf, datt Deeler vum Herzogtum Lëtzebuerg u Frankräich kéimen ([[Diddenuewen]], [[Montmédy]], [[Damvillers]], [[Carignan (Ardennes)|Ivoy]], asw.)<ref>Art.38. En quatrième lieu, dans la Province et Duché de Luxembourg, lesdit Seigneur Roy Tres-Chrestien demeurera saisi, jouira effectivement des places de Thionville, Montmedy, Damvillers, leurs appartenances, dépendances, annexes, Prevostez et Seigneuries: et de la Ville et Prevosté d'Ivoy, de Chavency le Chateau, et sa Prevosté ; et du lieu et Poste de Marville, situé sur la petite riviere appelée Vezin, et de la Prevosté dudit Marville, lequel lieu et Prevosté avoient autrefois appartenu, partie aux ducs de Luxembourg, et partie à ceux de Bar</ref>. [[1684]] huet de [[Louis XIV. vu Frankräich|Louis XIV.]] d'[[Festung Lëtzebuerg]] eruewert, an d'Herzogtum huet de facto bis [[1697]] ([[Traité vu Rijswijk]]) zu Frankräich gehéiert.

[[1713]]/[[1714]], nom [[Spueneschen Ierffollegkrich]], goungen d'Südlech Nidderlanden, inklusiv Lëtzebuerg, un déi éisträichesch Habsburger-Linn. Déi ''Éisträichesch Period'' huet bis zum éischte [[Koalitiounskrich]] gedauert, an der Eruewerung vun den [[Éisträichesch Nidderlanden|Éisträicheschen Nidderlanden]] duerch d'[[Franséisch Revolutioun]]struppe 1794/95.

D'Herzogtum Lëtzebuerg, grad wéi och déi aner Fürstentemer, déi d'Nidderlanden ausgemaach haten, sinn ofgeschaaft ginn. D'Fransousen hunn néng [[Départements réunis]] (à la France) amplaz vun de fréieren Nidderlanden a vun den onofhängege Principautéite vu [[Prënzbistum Léck|Léck]], [[Fürstentum Stavelot-Malmedy|Stavelot-Malmedy]] a [[Herzogtum Bouillon|Bouillon]] agefouert. Dem alen Herzogtum Lëtzebuerg säi Gebitt ass op dräi Departementer verdeelt ginn: ''[[Departement Forêts|Forêts]], [[Departement Sambre-et-Meuse|Sambre-et-Meuse]]'' an ''[[Departement Ourthe|Ourthe]]''. Duerch den [[Traité vu Campo-Formio]], am Oktober 1797, huet Éisträich zu Gonschte vu Frankräich op déi südlech Nidderlande verzicht. Domat waren och d'Awunner vum ale Lëtzebuerger Raum [[Internationaalt Recht|no internationalem Recht]] Fransousen.

<gallery perrow="5" widths="220">
Fichier:Duché-de-Luxembourg Iacobo Surhonio Montano 1551.jpg|<div align="center">D'Herzogtum ëm 1551</div>
Fichier:Duché de-Luxembourg Jean-Janson-1637-1693-Amsterdam.jpg|<div align="center">D'Herzogtum am 17. Joerhonnert</div>
</gallery>

=== D'Groussherzogtum ===
[[Fichier:LuxembourgPartitionsMap Lëtzebuergesch.png|thumb|Territorial Entwécklung vum Herzogtum zum Groussherzogtum]]
Um [[Wiener Kongress]] [[1815]] gouf dat viregt Herzogtum Lëtzebuerg vun den europäesche Groussmuechten net "restauréiert". D'Preisen, déi d'Ostufer vun der [[Musel]] scho besat haten, kruten nach all déi al lëtzebuergesch Gebidder ëstlech vun der [[Our (Sauer)|Our]], mat Ausnam vu [[Veianen]], an déi ëstlech vun der [[Sauer]]. Aus dem Gebitt vum Département des Forêts an Deeler vum Departement Sambre-et-Meuse ass, aus reng strateegesch-diplomateschen an dynastesche Grënn, ee Groussherzogtum ginn. De Wëllem vun Oranien-Nassau, dee grad kuerz virdrun als hollännesche Kinnek [[Wëllem I. vun Holland (1772)|Wëllem I.]] unerkannt gi war, gouf a [[Personalunioun]] [[Groussherzog vu Lëtzebuerg]]. Dat neit Lëtzebuerger Land gouf och an den [[Däitsche Bond]] (eng Zort Ersatzräich) integréiert, an d[[Festung Lëtzebuerg|'Festung Lëtzebuerg]] gouf eng "[[Bundesfestung]]", wat dem preisesche Kinnekräich d'Garnisounsrecht erméiglecht huet. Vun Zäit zu Zäit sollten d'Vertrieder vun deene ronn 40 Länner, déi am Däitsche Bond waren, sech ënner dem Virsëtz vum Keeser vun Éisträich zu [[Frankfurt am Main|Frankfurt]] treffen. Well de Wëllem I., dee Kinnek vun de Vereenegten Nidderlande war, och als Herrscher vu Lëtzebuerg wéi ee Kinnek wollt behandelt ginn, huet hien um [[Wiener Kongress]] drop gehale fir "Grouss"-Herzog ze ginn, also eng ''"Kinneklech'' ''Altess''" ({{De}} ''"Königliche Hoheit"'', {{Fr}} ''"Altesse royale"''), wat en als "einfachen" Herzog vu Lëtzebuerg net hätt kënne sinn. Dat ass d'Erklärung, firwat Lëtzebuerg als '''Grouss'''-Herzogtum nei entstanen ass (et huet deemno glat näischt mat der Gréisst vum Land ze dinn). 1830 huet dem Wëllem I. seng onglécklech-ongerecht Politik a senge Südprovënzen d'[[Belsch Revolutioun]] ausgeléist, déi och ee gudden Deel vun de Lëtzebuerger begeeschtert huet, well hien, eise Groussherzog, säi Groussherzogtum praktesch ëmmer nëmme wéi déi 19. Provënz vu sengem Räich behandelt hat. Den [[19. Abrëll]] [[1839]], néng Joer no der Grënnung vun der [[Belsch]], gouf um [[Traité vu London (1839)|Traité vu London]], no laangem hin an hier, d'Groussherzogtum an zwee gedeelt: de westlechen Deel, deen haaptsächlech [[Franséisch|franco-romanesch]] (Wallounesch a Loutrengesch) war, gouf als [[Lëtzebuerg (Provënz)|Provënz Lëtzebuerg]] der Belsch zougesprach, an de [[Däitsch|germanophonen]], also ëstlechen Deel, ass - weiderhin als Groussherzogtum - fir d'éischt Kéier een eegestännege Staat ginn, allerdéngs nach ëmmer (bis [[1890]]) a Personalunioun mat Holland.

{{Méi Info 1|De Mythos vun der Onofhängegkeet 1839}}

[[Fichier:Luxembourg-lb.png|thumb|250px|Kaart vu Lëtzebuerg zanter 1839]]
[[1848]], ënner dem [[Wëllem II. vun Holland|Wëllem II]]., krut Lëtzebuerg seng éischt eege [[Lëtzebuerger Constitutioun|Constitutioun]], deemools eng vun deene liberaalsten, mä schonn [[1856]] huet de [[Wëllem III. vun Holland|Wëllem III.]], duerch e [[Staatsstreech]], deen Text nees ausser Kraaft gesat. Mam [[Geschicht vun der Eisebunn zu Lëtzebuerg|Bau vun engem Eisebunnsreseau]] krut Lëtzebuerg vun [[1858]] un Uschloss un d'Nopeschlänner, an d'Entdeckung vun neie Produktiounsmethoden hunn der [[Siderurgie zu Lëtzebuerg|Entwécklung vun der Eisenindustrie]] am [[Minettsgéigend|Minett]] e groussen Opschwong ginn, soudatt Lëtzebuerg wirtschaftlech ewell besser do stoung. D'Integratioun vu Lëtzebuerg an den [[Däitschen Zollveräin]], vun 1842 un, hat allerdéngs schonn déck zu dësem Opschwong bäigedroen…[[1867]], ee Joer no der preisescher Victoire géint Éisträich am [[Preisesch-Éisträichesche Krich]], an dem Ënnergank vum Däitsche Bond, koum et bal zum Verkaf vum Lëtzebuerger Land duerch de Wëllem III. un den [[Napoleon III. vu Frankräich|Napoleon III.]], Keeser vun de Fransousen. Am däitsche Raum war vill Oppositioun géint dëse Projet, a fir wéinst der ''[[Lëtzebuerg-Kris]]'' e Krich tëscht Preisen a Frankräich ze verhënneren, gouf an engem neien [[Traité vu London (1867)|Traité vu London]] Lëtzebuerg als ''fir ëmmer [[Neutralitéit (International Politik)|neutral]] an onofhängeg'' erkläert: d'Preisen, déi hir Garnisoun no 1866 zu Lëtzebuerg "vergiess" haten, hunn hir Zaldote mussen ofzéien, an d'Festung ass geschleeft ginn. [[1868]] krut Lëtzebuerg, an deem neie Kontext, och eng nei Constitutioun, een Text, deen an der Haaptsaach d'Verfassung vun 1848 reproduzéiert huet. 1870/73 gouf d'Land zu engem [[Bistum Lëtzebuerg|eegene Bistum]] gemaach, an de Mgr [[Nicolas Adames]] ass éischte Bëschof vu Lëtzebuerg ginn.

[[1890]] hat dat hollännescht Herrscherhaus vun [[Oranien-Nassau]] kee männlechen Nokomme fir op de lëtzebuergeschen Troun, a sou krut d'Land, an der Persoun vum [[Adolf vun Nassau]], dee säin Herzogtum 1866 u Preise verluer hat, säin "eegenen" Herrscher a säin "eegent" Herrscherhaus (dat vun [[Nassau-Weilburg]]).

D'''éiweg Neutralitéit'' huet [[1914]]-[[1918]] a [[1940]]-[[1944]]/[[1945|45]] Däitschland net doru gehënnert, Lëtzebuerg am [[Éischte Weltkrich|Éischten]] an am [[Zweete Weltkrich]] ze besetzen. Am Zweete Weltkrich gouf Lëtzebuerg de facto wéi e ''Reichsgebiet'' behandelt. Am Ufank mat schéi Schwätzen, duerno mat Terror, hunn d'Besatzer probéiert, d'Lëtzebuerger dovun z'iwwerzeegen, datt si ''[[Heim ins Reich]]'' géife gehéieren. Eng lëtzebuergesch Minoritéit, déi ofschätzeg "[[Gielemännchen|Gielemännercher]]", genannt gouf, huet mat den [[Nazi]]e [[Nazikollaboratioun zu Lëtzebuerg|collaboréiert]]. Vun [[1942]] sinn d'Lëtzebuerger an d'[[Wehrmacht]] [[Zwangsrekrutéierten (Lëtzebuerg)|agezu ginn]]. [[1944]]/[[1945|45]] gouf den Norde vum Land wärend der [[Ardennenoffensiv]] uerg zerstéiert.

{{Méi Info 1|Lëtzebuerg am Zweete Weltkrich}}

Nom Krich huet Lëtzebuerg seng Neutralitéit opginn an ass Member vun enger Rëtsch inter- oder supranationalen Organisatioune ginn, dorënner dem [[Benelux]], der [[NATO]] an der [[CECA]], dem éischte Virleefer vun der [[EU]]. Lëtzebuerg war ee vun den 12 Staaten, déi den [[1. Januar]] [[1999]] den [[Euro]] als Wärung agefouert hunn. Virun 1999 war d'Wärung de [[Lëtzebuerger Frang]].

{{Méi Info 1|Geschicht vu Lëtzebuerg}}

<gallery>
Fichier:HRR 14Jh.jpg
Fichier:HRR 1400.png
Fichier:LuxembourgPartitionsMap Lëtzebuergesch.png
</gallery>

== National Symboler ==
D'national Symboler vu Lëtzebuerg sinn de [[Fändel vu Lëtzebuerg|Fändel]], de [[Wope vu Lëtzebuerg|Wopen]], d'[[Nationalhymn]], den [[Nationalfeierdag]] an d'[[Wilhelmus|Hymn vun de Groussherzoge]] vu Lëtzebuerg<ref>{{Citation|url=https://sip.gouvernement.lu/dam-assets/publications/brochure-livre/minist-etat/sip/brochure/Tout_savoir_Luxembourg/Tout_savoir-FR.pdf|titel=Tout savoir sur le Grand-Duché de Luxembourg, pp. 12-13|bezochtdatum=07.11.2024|auteur=Service information et presse du gouvernement|datum=03.2015|uitgever=sip.gouvernement.lu|Sprooch=fr}}</ref>.

{{Méi Info 1|National Symboler vu Lëtzebuerg}}

== Politik ==
Lëtzebuerg, dat zënter dem [[Traité vu London (1839)|Traité vu London]] vum 19. Abrëll 1839 als e souveränen an onofhängege Staat existéiert, ass eng representativ [[Demokratie]], a Form vun enger [[Konstitutionell Monarchie|konstitutioneller Monarchie]] mat engem [[Groussherzog vu Lëtzebuerg|Groussherzog]] als Chef vum Land.

{{Méi Info 1|Politesche System vu Lëtzebuerg}}

E Parlament, [[Chamber]] genannt, gëtt fir 5 Joer gewielt; 60 Deputéierte vertriede [[Walbezierker zu Lëtzebuerg|véier Walbezierker]]. D'Opdeelung vun de Sëtz no de [[Chamberwale vum 8. Oktober 2023]] ass déi heiten: d'[[Chrëschtlech-Sozial Vollekspartei]] (chrëschtdemokratesch) 21 Sëtz, d'[[Demokratesch Partei]] (liberal) 14 Sëtz, d'[[Lëtzebuerger Sozialistesch Aarbechterpartei|LSAP]] (sozialistesch) 12 Sëtz<ref>ursprénglech 11 Sëtz; am September 2024 ass de [[Ben Polidori]] vun der Piratepartei bei d'LSAP gewiesselt</ref>, d'[[Alternativ Demokratesch Reformpartei]] 5 Sëtz, [[Déi Gréng]] (gréng) 4 Sëtz, d'[[Piratepartei]] 2 Sëtz<ref>ursprénglech 3 Sëtz; am September 2024 ass de [[Ben Polidori]] bei d'LSAP gewiesselt</ref> an [[Déi Lénk]] 2 Sëtz. [[Fokus (Lëtzebuergesch Partei)|Fokus]], [[Kommunistesch Partei Lëtzebuerg]], [[Déi Konservativ]], [[Lëtzebuerger Bierger Partei]], [[Déi Liberal]], [[Liberté - Fräiheet!]], [[Mir d'Vollek (Lëtzebuergesch Partei)|Mir d'Vollek]], [[Partei fir Aarbecht, Rechtsstaat, Trucmachin, Elitefërderung a basisdemokratesch Initiativ|d'PARTEI]], [[Partei fir Integral Demokratie]] a [[Volt Lëtzebuerg|Volt]] sinn net an der Chamber vertrueden. Aus deene Walen ass d'[[Regierung Frieden-Bettel]] ervirgaangen, eng Koalitiounsregierung aus CSV an DP. Si gouf de 17. November 2023 vereedegt.

Um Plang vun der Europäescher Unioun ass Lëtzebuerg duerch [[Lëscht vun de lëtzebuergeschen Europadeputéierten|sechs Deputéiert]] (vun am Ganze 720) am [[Europäescht Parlament|Europäesche Parlament]] vertrueden. Am [[Conseil vun der Europäescher Unioun|Ministesch-Conseil]] huet et 4 Stëmmen (op 345).

== Sproochesituatioun zu Lëtzebuerg ==
D'Lëtzebuerger Verfassung seet: „D'Sprooch vum Grand-Duché vu Lëtzebuerg ass Lëtzebuergesch. D'Gesetz reegelt d'Benotzung vun der lëtzebuergescher, der franséischer an der däitscher Sprooch.“<ref>{{Citation|url=https://legilux.public.lu/eli/etat/leg/constitution/1868/10/17/n1/consolide/20230701/lb#art_4|titel=Verfassung vum Grand-Duché vu Lëtzebuerg|bezochtdatum=30.10.2024|uitgever=legilux.public.lu|pagina's=Art. 4|Sprooch=lb}}</ref> Schonn an der Constitutioun vun 1948 stoung dran, datt e Gesetz de Sproochegebrauch reegele géif. Dëst Gesetz vum [[24. Februar]] [[1984]]<ref>{{Citation|url=http://data.legilux.public.lu/eli/etat/leg/loi/1984/02/24/n1|titel=Loi du 24 février 1984 sur le régime des langues|bezochtdatum=30.10.2024|datum=24.02.1984|uitgever=data.legilux.public.lu|Sprooch=fr}}</ref> leet fest, datt d'[[Nationalsprooch]] vun de Lëtzebuerger d'[[Lëtzebuergesch]] ass; datt d'Gesetzestexter an hir Bestëmmungen, wéi s'auszeféiere sinn, op [[Franséisch]] geschriwwe ginn; an datt ee, wat d'Verwaltungssproochen a juristesch Sprooche betrëfft, vum Franséischen, [[Däitsch]]en oder Lëtzebuergesche Gebrauch maache kann. Bierger kënnen eng Demande un d'Verwaltung op Lëtzebuergesch, Franséisch oder Däitsch schreiwen, d'Äntwert muss, sou wäit wéi méiglech, an der selwechter Sprooch sinn.

Am Géigesaz zu Länner wéi z.&nbsp;B. der [[Schwäiz]] oder der [[Belsch]], wou ''jee no Regioun'' verschidde Sprooche geschwat ginn, ass d'Distributioun vun de Sproochen net ''geographesch'', mä ''funktionell'' an ''individuell'' ("[[Polyglossie]]").

{{Méi Info 1|Méisproochegkeet zu Lëtzebuerg}}

D'Lëtzebuergesch huet sech lues a lues an der Perceptioun vun de Lëtzebuerger vun enger Variant vum Däitschen (''Onst Däitsch'') zu enger eegener Sprooch gewandelt. Och vum Gebrauch hir ass et an deene leschte Joerzéngten iwwer déi traditionell Domäne vun engem [[Dialekt]] erausgewuess a gëtt haut vun der Fuerschung als déi neist [[germanesch Sproochen|germanesch Sprooch]] ugesinn.

{{Méi Info 2|Lëtzebuergesch|Geschicht vun der Lëtzebuerger Sprooch}}

[[Fichier:Distrikte-Kantone-Gemeinden Lux.png|thumb|120px|administrativ Andeelung]]

== Administrativ Andeelung ==
Lëtzebuerg ass an zwielef [[Lëtzebuerger Kantonen|Kantonen]], {{Gemengenzuel}} [[Lëscht vun de Lëtzebuerger Gemengen|Gemengen]] an a véier [[Walbezierker zu Lëtzebuerg|Walbezierker]] agedeelt. [[Lëtzebuerger Distrikter|Dräi Verwaltungsdistrikter]], déi et virdru gouf, goufen 2015 ofgeschaaft.

{{Méi Info 1|Administrativ Andeelung vu Lëtzebuerg}}

== Justiz ==
D'Land ass an zwéi [[Geriichtsbezierk]]er agedeelt, de Bezierk Lëtzebuerg an de Bezierk Dikrech. De Bezierk Lëtzebuerg ass fir d'[[Friddensgeriicht (Lëtzebuerg)|Friddensgeriicht]]er op Lëtzebuerg an [[Esch-Uelzecht]] opgedeelt.

== Geographie ==
Lëtzebuerg läit a Westeuropa tëscht der [[Belsch]], [[Frankräich]] an [[Däitschland]].

{{Méi Info 1|Geographie vu Lëtzebuerg}}

== Geologie ==

{{Méi Info 1|Geologie vu Lëtzebuerg}}

== Hydrographie ==
Déi véier gréisst Flëss am Land sinn d'[[Musel]], d'[[Sauer]], d'[[Our (Sauer)|Our]] an d'[[Uelzecht]].

{{Méi Info 1|Hydrographie vu Lëtzebuerg}}

== Ekonomie ==
{{Méi Info 1|Lëtzebuerger Wirtschaftsstruktur}}
{{Update}}

Zu den Haaptentreprisen zu Lëtzebuerg zielen (klasséiert no der Zuel vun hiren Employéen): [[Arcelor]], [[Goodyear]], Groupe [[Cactus]], [[CFL]], [[BGL BNP Paribas]], [[Banque internationale à Luxembourg]], [[Luxair]], [[Pedus Service]], [[BCEE]], Groupe [[Guardian]], [[Du Pont de Nemours]], [[Kredietbank]], Groupe [[Match|Courthéoux-Match]], [[Cargolux]], [[Saint-Paul Luxembourg|Groupe Saint-Paul]], [[Brink's Security Luxembourg]], [[ING]], Groupe [[Céramétal]], [[Auchan]] Luxembourg.

== Demographie ==
{{Méi Info 1|Demographie vu Lëtzebuerg}}
<!--
Lëtzebuerg hat den 8. November 2021, dem Stéchdatum vun der [[Volleks- a Wunnengszielung|Vollekszielung]], 643.941 Awunner.<ref name=zielung21>Quell fir d'Donnéen zu der Bevëlkerung: [[STATEC]]: [https://statistiques.public.lu/dam-assets/recensement/publication-5/docs/rp01-05-population-nationalit-v10.pdf "Une population de plus en plus cosmopolite."] 2023-05, op statistiques.public.lu, nogekuckt 2023-05-08.</ref> Dovu sinn 339.890 (52,8%) [[Lëtzebuerger Nationalitéit|Lëtzebuerger]] an 304.051 Auslänner (47,2%) mat am ganzen 180 verschiddenen Nationalitéiten. Vun der auslännescher Bevëlkerung hirersäits si ronn véier Fënneftel (80.9%), genee 245.906 Persounen, aus engem anere Land vun der [[Europäesch Unioun|Europäescher Unioun]]. 61.207 Lëtzebuerger (18%) hunn nach (op d'mannst) eng aner Nationalitéit.

Vun den Auslänner déi am Land liewen, sinn déi meescht, 93.659 Leit, Portugisen (14,5% vun der Gesamtbevëlkerung). Dono kommen 49.071 Fransousen, 23.881 Italieener, 19.692 Belsch, 12.906 Däitscher, 8.447 Spuenier, 6.284 Rumänen a 4.977 Polen. 26.959 kommen aus aneren [[EU]]-Länner; 18.844 aus aneren europäesche Länner wéi der EU, dorënner si 4.289 Britten.

Aus Asie komme 17.420 Leit (2,7%), dovu si 4.130 Chineesen. 13.554 (2,1%) hunn d'Nationalitéit vun engem Land um afrikanesche Kontinent, dorënner 2.562 Kapverdianer. Aus Nordamerika kommen der 2.780 (0,4%), dovun 2.196 aus den USA. Bei de Leit aus Mëttel- a Südamerika (4.962; 0,8%) sinn d'Brasilianer mat 2.859 déi Meescht. 245 (0,0%) Australier oder Neiséilänner wunnen am Land.<ref name=zielung21/>

Am Laf vum Joer 2009 ass d'Zuel vun enger hallwer Millioun Awunner iwwerschratt ginn. Vun 1995 bis 2010 ass d'Wunnbevëlkerung, bannent 15 Joer, ëm ronn 100.000 Leit gewuess; vum Enn vum Zweete Weltkrich bis 2016 souguer ëm 286.000, wat praktesch eng Verdueblung bannent eppes iwwer 70 Joer ass.

De Bevëlkerungswuesstem geet zum groussen Deel op den Zouzuch vu Leit aus dem Ausland zeréck, déi op Lëtzebuerg schaffe kommen: D'Zuel vun den Aarbechtsplazen ass vun 197.500 am Joer 1995 iwwer 307.700 am Joer 2005 op p 418.400 am Joer 2016 geklommen.<ref name=travail2016>[http://www.statistiques.public.lu/stat/TableViewer/tableView.aspx?ReportId=12951&IF_Language=fra&MainTheme=2&FldrName=3 "Vue d'ensemble du marché du travail (en 1 000 personnes) 2000 - 2016"] op statistique.publc.lu.</ref>. Dës héich Zuel vun Aarbechtsplaze bréngt och mat sech, datt déi zu engem ëmmer méi groussen Deel vu sougenannte [[Frontalier]]e besat ginn. Hir Zuel ass vu 56.100 am Joer 1995 iwwer 119.700 am Joer 2005 op 173.800 am Joer 2015 geklommen. 2016 waren et der 180.900.<ref name=travail2016 />
-->
Op den 1. Januar 2024 hat Lëtzebuerg 672.050 Awunner, 1,7&nbsp;% méi wéi am Joer virdrun. D'Bevëlkerung ass manner gewuess wéi am Joer 2022 (Erhéijung vun 2,4&nbsp;%), dat Joer dat vun der Arrivée vun [[ukrain]]esche Krichsflüchtlinge markéiert war. Den Taux vun 1,7&nbsp;% ass ee vun de niddregste Wuesstemstauxe vum leschte Joerzéngt (wou en tëscht 2,0 an 2,5&nbsp;% louch), mat der Ausnam vun de [[COVID-19-Pandemie|COVID-19]]-Joren (Wuesstem 2020 an 2021 vun nëmmen 1,4 an 1,7&nbsp;%). Den Zouwuess vun der Bevëlkerung geet haaptsächlech op d'[[Migratioun zu Lëtzebuerg|Migratioun]] zeréck: 26.964 Migrante sinn 2023 am Land ukomm a 16.588 sinn der fortgaangen.<ref name=":1">{{Citation|url=https://statistiques.public.lu/dam-assets/actualite/2024/stn16-pop-2024/stn16-2024-population-2024-v20.pdf|titel=STATNEWS N° 16 – Une croissance démographique réduite en 2023|bezochtdatum=01.11.2024|datum=18.04.2024|uitgever=statistiques.public.lu|Sprooch=fr}}</ref>

Vun der Gesamtbevëlkerung am Grand-Duché (1. Januar 2024) waren 317.678 Leit Auslänner (42,72&nbsp;%), vun deenen der 12,4&nbsp;% zu Lëtzebuerg gebuer sinn. 77,3&nbsp;% vun der auslännescher Bevëlkerung zu Lëtzebuerg kommen aus Staate vun der [[Europäesch Unioun|Europäescher Unioun]] (-1,1&nbsp;% am Verglach mat 2023). Am Joer 1981 hunn déi aktuell 27 Memberstaate souguer 91,5&nbsp;% vun der auslännescher Bevëlkerung zu Lëtzebuerg ausgemaach. D'Diversifikatioun vun der Immigratioun bréngt mat sech, datt den Undeel vun den Auslänner, déi keng EU-Nationalitéit hunn, eropgeet. Mat 90.915 Awunner sinn d'[[Portugal|Portugisen]] déi gréisst auslännesch Communautéit am Land, virun de [[Frankräich|Fransousen]] (49.234) an den [[Italien|Italieener]] (25.116).<ref>{{Citation|url=https://statistiques.public.lu/dam-assets/catalogue-publications/en-chiffres/2024/population-chiffres-2024.pdf|titel=La démographie luxembourgeoise en chiffres|bezochtdatum=01.11.2024|auteur=François PELTIER, Charlie KLEIN|datum=23.10.2024|werk=|uitgever=statistiques.public.lu|pagina's=p. 12|Sprooch=fr}}</ref>

D'Ukrainer waren am Joer 2022 déi gréisst Immigratiounsgemeinschaft, awer hir Zuel ass 2023 staark gefall a goung vu 4.268 op 807 Immigranten (-81,1&nbsp;%) erof. 2023 hu 570 Ukrainer de Lëtzebuerger Territoire verlooss, am Verglach zu just 32 Leit am Joer 2022.<ref name=":1" />

Am Joer 2023 goufe 6.320 [[Puppelchen|Puppelcher]] gebuer, dat waren der 175 manner wéi 2022. De konjunkturellen Indicateur vun der [[Fruchtbarkeet]] läit bei 1,25 Kanner pro Fra, en Taux deen an de leschte puer Joerzéngten nach ni sou niddereg war. Am Joer 2023 si 4.431 Leit gestuerwen, 18 Doudesfäll manner wéi 2022.<ref name=":1" />

D'[[Liewenserwaardung]] bei der Gebuert läit bei 85 Joer fir d'Fraen an 81 Joer fir d'Männer. Am Laf vum Joer 2023 louch d'[[natierlech Bevëlkerungsentwécklung]] (Gebuerten - Doudesfäll) bei 1.889 Leit, iwwerdeems de Migratiounsbilan (Arrivéeën - Departen) bei 10.376 Leit louch.<ref name=":1" />

Den Duerchschnëttsalter vun der Bevëlkerung läit bei 40,6 Joer fir d'Fraen an 39,2 Joer fir d'Männer. D'Auslänner sinn däitlech méi jonk wéi d'Lëtzebuerger. Den Duerchschnëttsalter fir d'Lëtzebuerger Frae läit bei 42,2 Joer am Verglach zu 38,7 Joer fir d'auslännesch Fraen. Bei de lëtzebuergesche Männer ass den Duerchschnëttsalter 40,0 Joer géintiwwer 38,4 Joer fir d'auslännesch Männer.<ref name=":1" />

Déi meescht Auslänner déi sech 2023 zu Lëtzebuerg niddergelooss hunn, waren d'Portugisen (3.638 Immigranten), virun de Fransousen (3.145 Immigranten) an den Italieener (1.947 Immigranten). Ënnert den Emigranten, d.&nbsp;h. deene Leit, déi vu Lëtzebuerg an en anert Land gaange sinn, waren et haaptsächlech Lëtzebuerger (3.102 Emigranten), Portugisen (3.091 Emigranten) a Fransousen (2.159 Emigranten).<ref name=":1" />
===Alterspyramid===
[[Fichier:Population pyramid of Luxembourg 2024 (lb).png|zentréiert|450x450px|Alterspyramid vun der Bevëlkerung vu Lëtzebuerg am Joer 2024]]

== Kultur ==
Lëtzebuerg war bis elo dräimol [[Europäesch Kulturhaaptstad]]: [[1995]] (Stad Lëtzebuerg), [[2007]] (mat der [[Groussregioun]]) an 2022 ([[Esch-Uelzecht]], zesumme mat Gemenge vum Syndikat [[PRO-SUD]] a vun der franséischer [[Communauté de Communes du Pays-Haut Val d'Alzette]]).

{{Méi Info 1|Kultur zu Lëtzebuerg}}

== Audiovisuell ==
Lëtzebuerg huet joerzéngtelaang eng Pionéierroll a punkto europawäite kommerzielle Radio- (zanter [[1929]]) an Televisiounsprogrammer (zanter [[1954]]) gespillt. Haut nach huet d'[[RTL Group]] hei hire Sëtz. [[1988]] gouf deen éischte Lëtzebuerger Televisiounssatellit, [[Astra 1A]] op Orbit geschéckt; eng sëllege koumen der no, déi vun der [[SES (Entreprise)|SES]], déi hire Sëtz zu [[Betzder]] huet, bedriwwe ginn.

An deene leschte 2 Joerzéngten huet och d'[[Lëscht vu lëtzebuergesche Filmer|Lëtzebuerger Filmproduktioun]] en Opschwong erlieft, ongeféier 40 [https://web.archive.org/web/20060213084441/http://www.cna.public.lu/1 Produktiounsfirmaen] gëtt et am Land.

== Literatur ==
* [[Michel Pauly|Pauly, M.]], 2011. ''Geschichte Luxemburgs''. Verlag C.H. Beck, München, 128 S. ISBN 978-3-406-62225-0
* [[Alex Storoni|Storoni, A.]], 2010. ''Les Paysages Géologiques du Luxembourg.'' 57 S. Éditions Schortgen, Esch-Uelzecht. ISBN 978-2-87953-096-3
* Bousch, P., T. Chilla, P. Gerber, O. Klein, C. Schulz, C. Sohn & D. Wiktorin (Koord.), 2009. Der Luxemburg Atlas. Atlas du Luxembourg. 224 S. emons: (=Hermann-Josef Emons Verlag). ISBN 978-3-89705-692-3 (D'Artikele sinn zu engem Deel op Franséisch, déi aner op Däitsch geschriwwen).
* [[Jean-Mathias Goerens|Goerens, Jean-Mathias]], [[Jean-Claude Muller]], Yves Robert, Gian Giuseppe Simeone, [[Gilbert Trausch]], [[Danièle Wagner]] & [[Frank Wilhelm]], 1995. Grand-duché de Luxembourg. Le guide. Éditions Saint-Paul. 239 S. ISBN 2-87963-206-4. (En Iwwerbléck iwwer d'Geschicht, d'Geographie an d'Ekonomie vum Land).
* [[Gilbert Trausch|Trausch, Gilbert]] (sous la direction de), 2003. Histoire du Luxembourg. Le destin européen d'un <!-- /* Style Definitions */ p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal	{mso-style-parent:"";	margin:0cm;	margin-bottom:.0001pt;	mso-pagination:widow-orphan;	font-size:11.0pt;	font-family:Arial;	mso-fareast-font-family:"Times New Roman";}@page Section1	{size:595.3pt 841.9pt;	margin:70.85pt 70.85pt 70.85pt 70.85pt;	mso-header-margin:35.4pt;	mso-footer-margin:35.4pt;	mso-paper-source:0;}div.Section1	{page:Section1;}-->« petit pays ». Éditions Privat, Toulouse. 33 S. ISBN 2-7089-4773-7
== Kuckt och ==
{{Méi Info 1|Portal:Lëtzebuerg}}
* [[Benelux]]

== Um Spaweck ==
{{Commonscat|Luxembourg|Lëtzebuerg}}
* [http://www.gouvernement.lu Haaptsäit vun der Lëtzebuerger Regierung]
* [http://www.etat.lu/ Haaptsäit vun der Lëtzebuerger Administratioun]
* [https://web.archive.org/web/20190129153624if_/https://www.kulturgeschicht.lu/#10 Kulturgeschicht vu Lëtzebuerg]
* [https://web.archive.org/web/20100121110946/http://www.promoteluxembourg.lu/ ''Is it true what they say about… Luxembourg?'', 10 Kuerzfilmer iwwer Lëtzebuerg] {{en}}
* [https://5minutes.rtl.lu/actu/luxembourg/a/1535002.html Comment le Luxembourg a évolué au fil du temps] mat engem Video: L'histoire du Grand-Duché en 2 minutes, op RTL 5 minutes, gekuckt den 23. Juni 2020

{{clear}}
<div class="BoxenVerschmelzen">
{{Navigatioun Memberstaaten EU}}
{{NATO}}
</div>

{{LinkPortalLëtzebuerg}}
{{Referenzen an Notten}}

[[Kategorie:Lëtzebuerg| ]]
[[Kategorie:Karlspräis]]