Quelltext vun der Säit Festung Lëtzebuerg weisen

[[Fichier:Luxembourg fortress before demolition.jpg|thumb|350px|Een Deel vun der Festung ier se geschleeft gouf.]]
D''''Festung Lëtzebuerg''' war, bis datt se an de Joren no [[1867]] ofgerappt gouf, eng Befestegungsanlag ronderëm d'[[Lëtzebuerg (Stad)|Stad Lëtzebuerg]], déi vu grousser strateegescher Bedeitung an der Regioun war an dofir am Laf vun de Joerhonnerten ëmmer erëm besat gouf.
__TOC__
== Réimerkastell ==
D'Ufäng vun der Festung Lëtzebuerg ware ganz bescheiden. An der [[Réimescht Räich|Réimerzäit]] hu sech um Plateau iwwer [[Uelzecht]] a [[Péitruss]] zwéi [[Kiem]]e gekräizt, deen, dee vun [[Arel]] op [[Tréier]] gaangen ass, an deen, dee vun [[Diddenuewen]] derbäikoum. Ronderëm dës Kräizung huet sech an engem Krees eng hëlze Palissad gezunn, hanner där sech d'Bauere bei engem Iwwerfall zeréckzéie konnten. Net wäit ewech, um [[Bockfiels]], gouf et e klengt réimescht Kastell dat ''Lucilinburhuc'' genannt gouf - doraus huet sech iwwer ''Lützelburg'' spéider de Landesnumm ''Lëtzebuerg'' erausgebilt.
== Buerg ==
Nom Réckzuch vun de Réimer stoung dat Kastell eidel an ass ëmmer méi verfall. Am Joer [[963]] huet den Ardennergrof [[Siegfried I. vu Lëtzebuerg|Siegfried]] sech an engem Tosch mat der [[Tréier]]er [[Abtei St. Maximin Tréier|Abtei St. Maximin]] de Bockfiels mat den Iwwerreschter vum Kastell geséchert an dorop eng éischt kleng Buerg gebaut, déi mat enger hëlzener Zuchbréck mam Plateau verbonne war. Mat der Zäit huet sech um Plateau eng Siidlung gebilt, déi ronn zweehonnert Joer méi spéit eng kleng Stad gouf a Mëtt vum [[12. Joerhonnert]] mat enger fester Stadmauer op der Héicht vum haitege ''[[Rue du Fossé (Stad Lëtzebuerg)|Gruef]]'' protegéiert gouf. Am [[14. Joerhonnert]] koum nach eng zweet Stadmauer derbäi, déi de Gronn an d'[[Rumm-Befestegungen|Rumm]] ëmschloss huet, an dunn och nach eng drëtt, déi d'Stadgebitt bis op d'Héicht vum haitege [[Boulevard Royal]] erweidert huet.
== Festung ==
[[File:Luxembourg_Fortress_overlay_1794.png|thumb|Overlay-Kaart vun der Festung ëm 1794]]

[[1443]] huet de [[Philippe III. vu Burgund|Philippe de Gudden]] d'Stad Lëtzebuerg mat engem Iwwerraschungsugrëff iwwerrompelt (virdru war se och scho seng, mä just als [[Gage]]). D'Festung selwer huet dovu profitéiert, well all neien Här versicht huet, se méi grouss, besser duerchduecht a méi staark ze maachen. Op de Pläng, ënnen op dëser Säit, gesäit ee gutt, wéi se bannent 200 Joer vun enger einfacher Mauer mat Gruef zu engem héichsophistikéierte Verdeedegungssystem ausgebaut gouf.

Grondsätzlech kann ee soen:
* d'Fransousen hunn alles eckeg gemaach;
* d'Spuenier hunn alles ënnerhielegt;
* d'Preisen hunn alles bommefest gemaach.

Schlussendlech huet d'Festung Lëtzebuerg aus dräi Festungsmauere bestanen, op enger Fläch vun 180 ha (d'Stad selwer hat just eng Fläch vun 120 ha). Banne gouf et eng Abberzuel [[Bastioun]]en, an der Mëtt 15 [[Fort]]en a ronderëm nach eng Kéier 9 Bausseforten. En Netz vun 23&nbsp;km [[Kasematten|Kasematte]] war mat iwwer 40.000 m<sup>2</sup> bommeséchere Raim verbonnen.
Do ass et kee Wonner, datt d'Festung de Spëtznumm ''[[Gibraltar vum Norden|Gibraltar vum Norde]]'' krut, als Uspillung op den onbezwongene Fiels [[Gibraltar]] op der Südspëtz vun der [[Ibeeresch Hallefinsel|ibeerescher Hallefinsel]]. D'Festung Lëtzebuerg ass effektiv [[Belagerung vun der Festung Lëtzebuerg|ni militäresch bezwonge ginn]]. 1443 hat wéi gesot de Philippe de Gudden d'Stad duerch en Iwwerraschungsugrëff ouni Géigewier geholl, a spéider hunn d'Häre vun der Festung just gewiesselt, wann d'Festungsgarnisoun duerch batteren Honger gezwonge war, d'Paarte vun der Stad fräiwëlleg opzemaachen.

==Als Festung vum Däitsche Bond==
{{Kapitel Info feelt}}

== D'Ofrappe vun der Festung ==
An der Mëtt vum [[19. Joerhonnert]] war d'Groussherzogtum Lëtzebuerg onofhängeg an hat als Groussherzog de [[Wëllem III. vun Holland|Wëllem III.]], dee gläichzäiteg och Kinnek vun [[Holland]] war. D'Land war e Memberstaat vun der Konfederatioun vum [[Däitsche Bond]] an hat dowéinst eng konfederéiert Garnisoun an der Festung, déi vun de [[Preisen|Preise]] gestallt gouf. Wéi den Däitsche Bond sech [[1866]] no der preisescher Victoire am [[Däitsch-Éisträichesche Krich]] opgeléist huet, gouf en duerch den [[Norddäitsche Bond]], engem Federatiounsstaat, ersat, dee Lëtzebuerg awer net mat abegraff huet. Déi preisesch Garnisoun ass trotzdeem emol nach an der Festung bliwwen. De Wëllem III. wollt vun der onklorer Situatioun profitéieren an d'Festung Lëtzebuerg un den [[Napoleon III. vu Frankräich|Napoleon III.]] verkafen. Domat war de [[Otto von Bismarck|Bismarck]] awer net d'accord, an et wier bal zum engem däitsch-franséische Krich komm.

{{Méi Info 1|Lëtzebuerg-Kris}}

Wann et [[1870]]-[[1871]] zwar effektiv sou wäit war, sou konnt 1867 de Fridden awer nach eng Kéier gerett ginn: am [[Traité vu London (1867)|Londoner Protokoll]] ass festgehale ginn, datt déi convoitéiert Festung ofgerappt, a Lëtzebuerg éiweg [[Neutralitéit (International Politik)|neutral]] sollt sinn.

[[File:Forteresse de Luxembourg - démantèlement du front de la plaine - 1869.jpg|thumb|Ofbrochaarbechten 1869.]]
Ganzer 16 Joer, vun 1867 bis [[1883]], sollt et daueren, bis datt d'Schleefe vun der Festung endlech ofgeschloss war. Dëst gouf vu lokalen Entreprenere gemaach, déi fir déi Aufgab bezuelt hunn an am Géigenzuch d'Steng vun de Festungsmaueren a -gebaier hale konnten. Dat ganzt ass chaotesch vir sech gaangen, soudatt irrelevant Deeler vun der Festung komplett gesprengt goufen, mä bei strateegesch wichtege Baute gefuddelt gouf, andeems just den ieweschte Stack gesprengt an iwwer de Rescht einfach Buedem getippt gouf. Et konnt awer duerchgesat ginn, dat e puer "Kennzeeche" vun der Stad der Nowelt nach sollen erhale bleiwen: déi [[dräi Tierm]] aus der zweeter Stadmauer, d'[[Vaubans Tierm]] am Pafendall, den Agank vum [[Fort Thüngen]] op den dräi Eechelen, den [[Huelen Zant]] um Bock an d'[[Schlassbréck (Stad Lëtzebuerg)|Schlassbréck]], de [[Stierchen]] am Gronn, d'[[Tréierer Paart]] mat den Tierm an de Kasären ''op der Rumm'', verschidde Gebailechkeeten um [[Helleg-Geescht-Plateau]] an hei an do nach e [[Spueneschen Tiermchen]].

Wat hautdesdaags deem engen oder aneren als grouss Zerstéierung vun eemolege Bauwierker schéngt, war deemools fir d'Leit eng grouss Befreiung. Zanter dem 14. Joerhonnert konnt d'Stad nämlech net méi wuessen, wéinst militäreschen Iwwerleeunge war et bis op Ausname verbueden, nei Haiser an a ronderëm d'Stad ze bauen. Wéi de [[Korsseli]] vun de Festungsanlagen awer bis ewechgefall ass, du konnt d'Stad sech erëm entwéckelen. Am Süden huet d'[[Adolphe-Bréck|Nei Bréck]] de Plateau Bourbon zougänglech gemaach an am Westen ass de [[Boulevard Royal]] gebaut ginn, mat hannendrun dem grousse [[Parc municipal (Stad Lëtzebuerg)|Stadpark]].

== Kommandante vun der Festung vun 1815 bis 1867 ==

* 1815 Friedrich Ferdinand Jakob du Moulin
* 1842 Alexander von Wulffen
* 1850 Leopold von Gayl
* 1852 Ehrenfried August Kayser
* 1855 [[Eduard von Olberg]]
* 1858 Albrecht von Sydow
* 1860 Konstantin Bernhard von Voigts-Rhetz
* 1863 Ferdinand von Prondzynski
* 1864 August von Stahr
* 1867 Hermann von Hanneken

== Gouverneure vun der Festung vun 1815 bis 1867 ==
* 1815 Ludwig Wilhelm von Hessen-Homburg
* 1839 Friedrich Wilhelm von Hessen-Kassel
* 1846 Friedrich Wilhelm Ludwig von Preußen
* 1852  Heinrich von Wedel(l) 
* 1860  Eduard August von Brauchitsch

== Literatur ==
* [[Friedrich Wilhelm Engelhardt|Engelhardt, Friedrich Wilhelm]], 1850: ''Geschichte der Stadt und Festung Luxemburg: seit ihrer ersten Entstehung bis auf unsere Tage, mit besonderer Rücksicht auf die kriegsgeschichtlichen Ereignisse, nebst Plan der Stadt und statistischer Einleitung''
* [[Cyrille Savin|Savin, Cyrille]], 2007. ''Luxembourg, histoire et mémoire d'une ville fortifiée.'' Erausgi vum [[Institut national pour le patrimoine architectural|Service des sites et monuments nationaux]]. Ouni Numm vun der Dréckerei, 118 S. ISBN 978-2-919883-36-3

== Billergalerie ==
<gallery perrow="5" widths="220">
Fichier:Lutzenburg.jpg|<div align="center">D'Festung ëm 1590</div>
Fichier:Vue-de-Luxembourg Jean-Blaeu-1649-Amsterdam.jpg|<div align="center">D'Festung ëm 1649</div>
Fichier:Lvtzenbvrg - Joannes Janssonnius 1652.jpg|<div align="center">D'Festung 1652</div>
Fichier:Ville forteresse Luxembourg Pierre-Mortier 1684.jpg|<div align="center">D'Festung 1684</div>
Fichier:Plan de Luxembourg 1686.jpg|<div align="center">D'Festung 1686</div>
Fichier:Forteresse de Luxembourg 1794 by A Lefort.jpg|<div align="center">D'Festung 1794</div>
Fichier:De Bock 1867.jpg|<div align="center">De Bockfiels ëm 1867</div>
Fichier:Bockfiels w 351.jpg|<div align="center">De Bockfiels, 2009</div>
Fichier:Kanone Bockfelsen.JPG|<div align="center">Bléck aus de Kasematten</div>
</gallery>

{{Wierker Festung Lëtzebuerg 1867}}
{{Kuckt och Festungen}}
== Um Spaweck ==
{{Commonscat|Luxembourg Fortress|Festung Lëtzebuerg}}
* [http://www.ffgl.lu/ Websäit vun de ''Frënn vun der Festungsgeschicht Lëtzebuerg - a.s.b.l.''] {{fr}}
* [http://www.darkplaces.org/Luxemburg/Festungsstadt_Luxemburg/Festungsstadt_Luxemburg.htm Pläng a Fotoe vun der Festung Lëtzebuerg]
* [https://inpa.public.lu/fr/patrimoine/feodal_fortifie/luxembourg.html D'Festung Lëtzebuerg op der Websäit vum ''Institut national pour le patrimoine architectural''] {{fr}}

[[Kategorie:Festung Lëtzebuerg| ]]