Konsonant

E Konsonant (oder eng Consonne) bezeechent an der Phoneetik e Sproochlaut bei deem senger Artikulatioun de Stëmmtrakt méi enk gëtt an domat den Ootmungsloftstroum ganz oder deelweis blockéiert gëtt, wouduerch et zu Turbulenzen (Loftwierbelen) kënnt, déi een héiert.

Buschtawe vun der geschriwwener Sprooch wéi B, C, D, F, G… si Konsonantbuschtawen, ginn awer am allgemenge Sproochgebrauch och als „Konsonant“ bezeechent.

De Konsonante géintiwwer stinn d'Vokalen, bei deenen de Loftstroum ongehënnert ass.

Eegenschafte vun engem Konsonant

00Dëst Kapitel ass nach eidel oder onvollstänneg. Hëlleft wgl. mat, fir et ze komplettéieren.

Konsonanten am Lëtzebuergeschen

An der Lëtzebuerger Sprooch gëtt et follgend Konsonanten (Konsonantbuschtawen):

Konsonant(en)	IPA	Erklärung	Beispill(er)
b	[b]	stëmmhaft am Ufank vun de Silben, wéi am Franséischen	Ball, Gebiet
	[p]	stëmmlos um Enn vun engem Wuert	Mikrob, Kueb
c	[s] / [t͡s]	virun ‹e›, ‹é›, ‹i›, ‹y› am Ufank vum Wuert	Certificat, Cité
	[k]	virun ‹a›, ‹o›, ‹ou›, ‹u› a Konsonanten	Capellen, Coup
		um Enn vun engem Wuert, wéi am Franséischen	Bic, Fric
	[s]	bannent eng Wuert virun ‹e›, ‹é›, ‹i›, ‹è›, ‹ê›, wéi am Franséischen	Facilitéit, exercéieren
cc	[ks]	a franséische Wierder	Accident
ch	[ɕ]	hanner ‹e›, ‹ë›, ‹é›, ‹i›, ‹ä›, ‹ei›, ‹éi›, ‹äi›, ‹ü›	Bicher, räich, du méchs, süchteg
	[x]	hanner ‹a›, ‹o›, ‹u›, ‹au›, ‹ou›	Baach, Bauch, louch
	[k]	a Wierder aus dem Griicheschen	Charakter, Chrëschtdag
chs	[ks]	wéi am Numm vun der franséischer Stad Dax	Dachs, Béchs, Eidechs
ck	[k]	hanner engem kuerze Vokal	Decken, Bäcker
cks	[ks]	wéi am Numm vun der franséischer Stad Dax	dacks
ct	[ks]	virun ‹i› wéi an (fr) action	Electioun, Conjonctioun
d	[d]	stëmmhaft am Ufank vu enger Silb oder engem Wuert, wéi am Franséischen	dräi, Brieder
	[t]	stëmmlos um Enn vu enger Silb oder engem Wuert	Rad, Stadhaus
f	[f]	wéi am Franséischen	Fall, fënnef, Graf
g	[ɡ]	stëmmhaft am Ufank vu enger Silb oder engem Wuert	goen, begéinen
	[ʁ]	wa bannent engem Wuert eng Silb hanner ‹a› oder ‹u› ufänkt a wann derhanner en [ə] steet	Vugel, Lager, Jugend
	[x]	um Enn vun engem Wuert, hanner ‹a›, ‹o› oder ‹u›	Schlag, Katalog, Flug
	[ʒ]	wa bannent engem Wuert eng Silb hanner ‹i›, ‹l›, ‹e› oder ‹r› ufänkt a wann derhanner en [ə] oder [ɐ] steet	Ligen, Bierger
			Pilger, fleegen
	[ʒ]	a Wierder aus dem Franséischen; gëtt am Ufank vum Wuert als Reiflaut gelies	Gilet, Gendarmerie, Gigot
	[ɕ]	um Enn vun engem Wuert, hanner ‹r›, ‹e› oder ‹ee›	Deeg, roueg, Bierg
	[ʃ]	a franséische Wierder déi mat -age, -oge oder -uge ophalen	Etage, Plage, Loge
	[k]	stëmmlos um Enn vun engem Wuert	analog, Drog, Dogg
h	[h]	betount am Ufank vun engem Wuert oder enger Silb	Haus, behaapten
j	[j] [ʒ/ʑ]	wéi am Laténgeschen, wéi en [i]	Jeeër, Joermaart
		eng Rei Wierder kënne variabel mat [j] oder [ʒ] geschwat ginn	Jabel, jatscheleg, jéimeren, jiddereen, joen, Juni, juppelen
	[ʒ]	wéi am Franséischen	Journal, Jeton
	[ʤ]	a Wierder aus dem Engleschen	Job, joggen
k	[k]	wéi an (fr) koala	Kuch, Kabes
kt	[ks]	wéi an (fr) élection	Lektioun, Friktioun
l	[l]	wéi am Franséischen	Luucht
m	[m]	wéi am Franséischen	Mamm, Tram
	[ ]	stomm hanner engem Nasalvokal	Parfum
n	[n]	wéi am Franséischen	Nues, Kand
	[ ]	stomm hanner engem Nasalvokal	Refrain
ng	[ɲ]	wéi an (fr) parking	laang, Bong
nk	[ɲk]	den ‹n› ass velar wéi a (fr) parking an den ‹k› gëtt kloer ausgeschwat	Bänk, krank
p	[p]	wéi am Franséischen	Pompel, Stopp
q	[kw]	besteet nëmme mat engem ‹u› hannendrun; tëscht dem Laut [k] an dem Vokal hannendrun gëtt en hallwen ‹u› geschwat	Quell, Quadrat, quaken, Quetsch, quëtschen
r	[ʁ]	wéi am Franséischen; et ass e velaren ‹r›	Rou, Radau
	[x]	viru stëmmlose Konsonanten	Sport, perfekt
	[ɐ̯]	vokaliséiert hanner ‹ i(e)›, ‹u(e)›, ‹ä(e)› an…	Bierg, muer, Äerd, Vampir, Kur
		an den Endungen ‹er› oder ‹ër›	Bäcker, Leeër
	[x / ɐ]	um Enn vum Wuert	mir, war, Gefor
s	[z]	mëll, stëmmhaft wéi a (fr) maison am Ufank vun engem Wuert oder enger Silb	Sonn, gesond, Saaft, sécher
	[s]	stëmmlos wéi a (fr) vaisseau wann den ‹s› verduebelt ass	Waasser
		um Enn vun engem Wuert	Rees
		stëmmhaft am Ufank vum Wuert, nëmmen a Friemwierder	Sachet, Salon, Service, Souvenir, Succès, systematesch
sch	[ʃ]	wéi ‹ch› am Franséischen	Schëpp, näischt
schw	[ʃw]	wéi an (fr) chouette	schwaarz, Schwëster
sp	[ʃp]	den ‹p› ass net betount a kléngt éischter wéi en ‹b›	Spaass, Spill
	[sp]	an englesche Wierder	Sponsor, Speaker
st	[ʃt]	den ‹t› ass net betount a kléngt éischter wéi en ‹d›	Stull, Staat
	[st]	an engleschen oder franséische Wierder	stabel, Stil
t	[t]	wéi am Franséischen	Tuer, Tut
v	[v]	stëmmhaft wéi ‹v› am Franséischen	Vas, Vegetarier
	[f]	stëmmlos um Enn vum Wuert oder a Wierder aus dem Däitschen	Véi, Polver, brav
w	[v]	stëmmhaft wéi ‹v› am Franséischen	Woch, Wäin
	[f]	stëmmlos um Enn vum Wuert	Léiw, Méiw
x	[ks]	ausgeschwat wéi a Félix	Hex, Aaxt
z	[t͡s]	ausgeschwat wéi a Fritz	Zirkus, Witz

Literatur

• Grammaire de la langue luxembourgeoise, Ministère de l'éducation nationale, de l'enfance et de la jeunesse, Luxembourg 2005, Nouvelle édition entièrement révisée et actualisée, Luxembourg 2020, 2e tirage, Luxembourg 2022 ISBN 978-99959-1-206-2

Um Spaweck

Commons: Konsonanten – Biller, Videoen oder Audiodateien

• D'Lëtzebuerger Orthografie, Redaktioun: Conseil fir d'Lëtzebuerger Sprooch (CPLL) an Zenter fir d'Lëtzebuerger Sprooch (ZLS), © Ministère fir Educatioun, Kanner a Jugend, Lëtzebuerg 2019, Editeur: SCRIPT an ZLS, Dréckerei: EXEPRO, 5. Oplo, Lëtzebuerg 2022, ISBN 978-99959-1-163-8