Artikel (Grammaire)

Den Artikel ass grad wéi d'Besëtzadjektiver an d'demonstrativ Adjektiver e Bestëmmungswuert fir Substantiver. En ännert seng Declinaisoun, jee nodeem fir wéi e Geschlecht e gebraucht gëtt, ob en an der Eenzuel oder an der Méizuel steet, an och ofhängeg vum Casus, d. h. ob en am Nominativ, Dativ oder Akkusativ gebraucht gëtt.

Am Geschlecht

Den Artikel markéiert déi dräi Fäll vum Geschlecht déi et am Lëtzebuergesche gëtt. E kann dobäi als bestëmmten, onbestëmmten, betounten oder negativen Artikel gebraucht ginn.

Bestëmmten Artikel

Männlech	Weiblech	Neuter	Erklärung a Beispiller
den Apel	d'Kutsch	d'Buch	De bestëmmten Artikel hëlleft fir e bestëmmten Objet ze bezeechnen, oder ee vun deem scho rieds war: Den Apel hänkt um Bam an de Mann pléckt den Apel. D'Kutsch fiert op der Strooss, d'Fra sëtzt an der Kutsch. D'Buch läit um Schaf, d'Kand kënnt net drun.
de Mann	d'Fra	d'Kand

Onbestëmmten Artikel

Männlech	Weiblech	Neuter	Erklärung a Beispiller
en Apel	eng Kutsch	en Heft	Den onbestëmmten Artikel hëlleft fir en onbestëmmten Objet ze bezeechnen, oder ee vun deem nach net rieds war: Hien huet en Apel. Dat ass eng schéi Kutsch. Gëff mir mol en Heft eriwwer.
e Mann	eng Fra	e Kand

Betounten Artikel

Männlech	Weiblech	Neuter	Erklärung a Beispiller
deen Apel	déi Kutsch	dat Heft	De betounten Artikel gëtt gebraucht fir eng demonstrativ Ausso duerzestellen oder bei Substantiver déi en Adjektiv hunn: Deen Apel ass faul. Déi schéi Fra brauch kee Maquillage. Déi betount Form gëtt dacks mat de Prepositiounen hei oder do gebraucht, déi dann hanner dem Substantiv stinn. Dee Mann hei huet e grousse Gaart. Déi brong Kutsch do huet keng Bremsen.
deen ale Mann	déi kleng Fra	dat déckt Kand

Negativen Artikel

Männlech	Weiblech	Neuter	Erklärung a Beispiller
keen Apel	keng Kutsch	keen Heft	Den negativen Artikel gëtt gebraucht fir eng onbestëmmt oder partitiv Nominalgrupp ze niéieren: De Mann huet keen Apel. D'Fra huet keng Kutsch gesinn.
kee Mann	keng Fra	kee Kand

Feele vum Artikel

Wa keen Artikel do steet, da gëtt en Deel vun engem Ganze gemengt. Am Lëtzebuergeschen entsprécht dat dann dem franséische partitiven Artikel.

• Ech drénke gär Wäin, de Jos huet léiwer Whisky.
• D'Kand mécht Botter op d'Schmier.

Méizuel

Männlech	Weiblech	Neuter	Erklärung a Beispiller
d'Äppel	d'Kutschen	d'Hefter	An der Méizuel gëtt et nëmmen ee bestëmmten Artikel - d' - fir déi dräi Geschlechter.

Männlech	Weiblech	Neuter	Erklärung a Beispiller
... Äppel	... Kutschen	... Hefter	An der Méizuel gëtt et keen onbestëmmten Artikel. D'Feele vum Artikel an der Méizuel seet aus, datt et sech entweeder ëm eng zielbar Quantitéit handelt oder ëm eng Totalitéit Hien huet Gromperen. Hatt huet Grompere gär.

Et gëtt allerdéngs en onbestëmmten negativen Artikel an der Méizuel:<

Männlech	Weiblech	Neuter
keng Äppel	keng Kutschen	keng Hefter

D'betount Form an der Méizuel ass déi

Männlech	Weiblech	Neuter
déi Äppel déi faul Äppel	déi Kutschen déi schéi Kutschen	déi Hefter déi blo Hefter

Eegenaarten

• Et gëtt eng al Form vum männlechen Artikel an der Eenzuel, --der-- déi a festen Ausdréck ze fannen ass:
  • dat ass der Jomer, wat der Jomer.
  • Ëmsoss ass der Doud, an e kascht nawell d'Liewen.
  • Géint der Mueren ass et méi kal ginn.
• Am Lëtzebuergesche kréien d'Virnimm ëmmer de bestëmmten Artikel:
  • Den Heng an d'Léin gi muer bestuet.
  • De Jos an d'Toini sinn um Tour.
• Weiblech Virnimm déi ouni Appellatioun oder Qualifikatioun gebraucht ginn, ginn als neuter betruecht:
  • Do steet d'Germaine Jolibois; hatt huet säi Portmonni verluer.
  • Dohanne leeft d'Justine; hatt trainéiert vill, et wëll déi nächst Course gewannen.
• Weiblech Virnimm déi mat enger Appellatioun, enger Qualifikatioun oder engem Titel gebraucht ginn, accordéiere sech domat:
  • Do hänkt e Bild vun der Sängerin Cher; si war do nach ganz jonk.
  • Do wunnt d'Joffer Ketty; si ass al, se huet 40 Joer laang Schoul gehalen.
  • D'Kinnigin Leonie ass dout; si gëtt an aacht Deeg begruewen.

Fäll

All Funktioun vun der Nominalgrupp am Saz gëtt mat engem Fall markéiert.

Am Lëtzebuergesche gëtt et dräi Fäll: den Nominativ, den Akkusativ an den Dativ.

• Den Nominativ ass de Fall vum Sujet a vum Attribut vum Sujet:
  • Den Tram steet op der Streck.
  • Dat ass den Tramschauffer.
• Den Akkusativ ass de Fall vum Complement direct vum Objet oder vum Attribut vum Complement direct vum Objet:
  • De Bauer huet en Trakter.
  • Hie stellt den Trakter an de Schapp.
• Den Dativ ass de Fall vum Attributiounscomplement:
  • Hie verkeeft dem Noper e Camion.
  • Et ass elo dem Noper säi Camion.

Bemierkung:

Den däitsche Genitiv (Complement vum Objet) gëtt et just a verschiddenen Expressiounen.

• Enn des Mounts, ass de Schantje fäerdeg.
• Ufanks der Woch ginn zwéin nei Weeër gebaut.
• Hatt ass des Däiwels.

Declinaisoun

Nominativ / Akkusativ

D'Declinaisounen am Nominativ an am Akkusativ sinn d'selwecht.

	Männlech	Weiblech	Neuter	Méizuel
bestëmmt	den Apel	d'Kutsch	d'Buch	d'Kaweechelcher
onbestëmmt	en Apel	eng Kutsch	e Buch	... Kaweechelcher
betount	deen Apel	déi Kutsch	dat Buch	déi Kaweechelcher
negativ	keen Apel	keng Kutsch	kee Buch	keng Kaweechelcher

Dativ

	Männlech	Weiblech	Neuter	Méizuel
bestëmmt	dem Apel	der Kutsch	dem Buch	de Kaweechelcher
onbestëmmt	engem Apel	enger Kutsch	engem Buch	... Kaweechelcher
betount	deem Apel	där Kutsch	deem Buch	deene Kaweechelcher
negativ	kengem Apel	kenger Kutsch	kengem Buch	kenge Kaweechelcher