Wikipedia:Eis Schreifweis/Verben

An der lëtzebuergescher Sprooch gëtt tëscht dräi Zorte Verben ënnerscheet: primitiv Verben, ofgeleet Verben an zesummegesat Verben.

Primitiv Verben

Primitiv Verbe bestinn aus engem Stamm hanner deem d'Markéierung vum Infinitiv steet -en

laf		-en
Stamm		Markéierung vum Infinitiv

Eng kleng Grupp vu Verben hunn en Infinitiv deem seng Endung -nn ass

gesi		-nn
Stamm		Markéierung vum Infinitiv

Ofgeleet Verben

Ofgeleet Verbe komme meeschtens vun engem Numm oder vun engem Adjektiv hier.

Vun Nimm:

Land

landen;

Seegel

seegelen;

Tipp

tippen

Vun Adjektiver:

séiss

séissen;

déck

décksen

Ofgeleet Verbe kënne mat verschiddene Suffixe gebilt ginn:

-en		de Fësch		fëschen
-egen		d'Steng		stengegen
-éieren		den Telefon		telefonéieren
-iséieren		stabil		stabiliséieren
-sen		déck		décksen
-zen		Fësch		fëschzen (no Fësch richen)
-eien		de Prophéit		prophezeien

D'Verbe mat der der Endung -éieren si ganz heefeg am Lëtzebuergeschen a se komme meeschten aus enger Friemsprooch: transportéieren, renovéieren, floréieren, geréieren asw.

D'Suffixen -éieren an -eien si betount an de ge vum Partizip feelt: terroriséiert, autoriséiert, raséiert, asw.

De ge gëtt awer benotzt wann -éieren keng Endung ass, mä zu Stamm gehéiert:

• éieren --> geéiert
• kéieren --> gekéiert
• léieren --> geléiert

Zesummegesat Verben

Zesummegesat Verbe bestinn aus engem einfache Verb mat:
1) engem net trennbaren an net betounte Prefix wéi bei betaaschten oder gedenken.

• Ech begéinen dem Jamper dacks.
• Hie begräift dat ni.

2) oder mat engem trennbaren a betounte Prefix wéi bei unhunn oder umaachen.

• De Claude huet Schong un.
• Huet de Claude Schong un?

Nëmmen huet gouf versat, de Rescht vun der Verbalgrupp ass zesummebliwwen.

Am Fall vun enger subordonnéierter Propositioun geet d'Verb un d'Enn a bleift mat der Partikel verbonnen

• Ech gleewen datt de Claude Schong unhuet

Am Infinitiv an am Participe stinn d'Partikel an d'Verb ëmmer zesummen.

• akafen / akaaft , matgoen / matgaangen, opkommen / opkomm

Veschidde Prefixe kënnen net getrennt an onbetount sinn, oder getrennt a betount, jee nodeem wéi e Sënn d'Verb huet:

• D'Arméi ëmstellt eng Positioun. / D'Arméi huet eng Positioun ëmstallt.
• De Wiert stellt d'Dëscher ëm. / De Wiert huet d'Dëscher ëmgestallt.

Roll vun de Prefixen

Net trennbar Prefixen

Dat si Prefixen déi net eleng kënne gebraucht ginn, wéi:
be-, emp-, ent-, ge-, er-, mëss-, ver-, zer- .....

Se sinn net betount, d'Betounung läit um Stamm vum Verb:
bewonneren, entgoen, erklären, zerrappen

Si bilden ëmmer en eenzegt Wuert mam Verb a kréien am Participe och ni e ge derbäi.
Mir verstinn Är Fro. / Mir hunn Är Fro verstanen.

Gemeinsam Kennzeechen

Se kënnen op e puer Manéieren hëllefe Verben ze bilden:

• Vun engem Substantiv aus: d'Bléi --> verbléien
• Vun engem Adjektiv aus: räich --> beräicheren
• Vun enger Prepositioun: géint --> begéinen

Kuckt och

• Eis Schreifweis
• Wikipedia:Stilistik vum Lëtzebuergeschen

Lëtzebuergesch op der Wikipedia
E klenge Guide fir Lëtzebuergesch ze schreiwen | Geschicht vun: ... der Lëtzebuerger Sprooch | ...der Lëtzebuerger Schreifweis | ... der Sproochwëssenschaft zu Lëtzebuerg
Lëscht vun de lëtzebuergesche Riedensaarten | Spellchecker | Stilistik vum Lëtzebuergeschen | Wéi heescht dat...? | Lëtzebuergesch Dictionnairen