Planetaresch Nomenklatur

Al Äerdmoundkaart mat net méi IAU-konforme Bezeechnungen (Andrees Allgemeiner Handatlas vun 1881).

Eng Kaart vum Planéit Mars opgezeechent vum Giovanni Schiaparelli, déi klassesch Albedofunktioune weist.

D'Nomenklatur vum Planéitesystem oder d'planetaresch Nomenklatur ass de System fir eng wëssenschaftlech eendäiteg Bezeechnung vun Uewerflächestrukture vu Planéiten, Mounden a méi klengen Himmelskierper am Sonnesystem maachen ze kënnen. D'Zouweisung vun dëse Bezeechnunge läit zanter hirer Grënnung 1919 an den Hänn vun der IAU.

Methode vun der Nummzouweisung

Soubal wéi et vun engem Himmelskierper éischt Biller gëtt, gëtt (meeschtens vun enger IAU-Aarbechtsgrupp) en Theema gewielt an en ettlech opfälleg Uewerflächestrukture kréien en Numm.

Am Uschloss ka jiddweree Virschléi fir weider Nimm maachen, déi vun der Aarbechtsgrupp dann diskutéiert ginn. Wann en Numm zum Theema passt, da gëtt e fir d'éischt emol zeréckbehalen. Soubal wéi méi héich opléisend Bildmaterial oder méi genee Kaarten do sinn da gëtt vun de bedeelegte Wëssenschaftler fir déi ënnersicht Uewerflächestruktur en Numm ugefuerdert. Aus de virgeschloenen Nimm gëtt dann e méiglechst passenden Numm erausgesicht an dee Virschlag gëtt dann un de Working Group for Planetary System Nomenclature (WGPSN), déi fir planetologesch Nomenklatur zoustänneg Aarbechtsgrupp vun der IAU, weidergeleet, wou den Numm nach eng Kéier diskutéiert gëtt. Wann de Virschlag an der WGPSN Zoustëmmung fënnt, gëllt en als "virleefeg unerkannt" (provisionally approved) a kann a Kaarten a Publikatioune gebraucht ginn. Zum Schluss ginn déi virleefeg Nimm nach vun der Generalversammlung vun der IAU bestätegt. Duerno ass den Numm "offiziell ugeholl" (adopted).

IAU Reegelen a Konventiounen

Fir déi vun der IAU akzeptéiert Nimm gëtt et eng Rei vu Reegelen a Konventiounen, déi sech am Laf vun der Zäit entwéckelt hunn:

1. D'System vun der Nomenklatur sollt an éischter Linn einfach, kloer an eendäiteg sinn.
2. Strukture mat enger Ausdeenung vu manner wéi 100 m kréien nëmmen dann en Numm, wa si vun aussergewéinlechem wëssenschaftlechen Interessi sinn.
3. Nimm sollten net iwwer wëssenschaftlech Erfuerdernesser eraus vergi ginn, fir hir Zuel méiglechst kleng ze halen.
4. Méifachgebrauch vun engem Numm sollt ënnerlooss ginn.
5. Déi gebraucht Nummform ass déi vun der Urspronkssprooch. Eng Ëmschrëft gëtt zwar uginn, ass awer net den offiziellen Numm.
6. Souwäit et méiglech ass, sollte geschichtlech etabléiert Konventioune beuecht ginn.
7. D'Benennung sollt international ausgeglach sinn. An der Géigend vum Landepunkt vun engem Raumfluchkierper ass en Iwwergewiicht vun Nimm aus dem betreffende Land resp. Kulturkrees akzeptabel.
8. Nimm, déi haut nach vu politescher, militärescher oder reliéiser Bedeitung sinn, ginn net akzeptéiert.
9. D'Benennung no Persoune gëtt et nëmmen als Éierung vun international unerkannte Perséinlechkeete vu bleiwender Bedeitung. Déi Betreffend mussen zanter op d'mannst dräi Joer dout sinn. Wann ënnerschiddlech Schreifweise vun engem Persounennumm existéieren, gëtt déi ugeholl, déi déi betraffe Persoun am léifsten hat.

Bezeechnunge fir Uewerflächestrukturen

D'Nimm vun alle planetare Strukture bestinn am Allgemengen aus enger Strukturbezeechnung (z. B. Sinus) an deem eigentlechen Numm (z. B. Iridum, also Sinus Iridum"Reebou-Bucht"), ausser bei Krateren, bei deenen d'Strukturbezeechung implizit ass a bei en ettlech kuerzliewege Strukturen, beispillsweis op de Mounden Io an Triton.

Bezeechnung, Méizuel	Bedeitung	Beschreiwung	Code
albedo feature		e Gebitt dat duerch Ënnerscheeder vun der Uewerflächenhellegkeet bestëmmt gëtt.	AL
Arcus, Arcus	Bou	boufërmeg oder gekrëmmt Strukturen, zurzäit sinn d'Hotei Arcus um Titan bekannt.	AR
Astrum, Astra	Stär	radialsymmetresch Strukturen op der Venus	AS
Catena, Catenae	Ketten	eng Kette vu Krateren	CA
Cavus, Cavi	Hiel, Lach	déif, onreegelméisseg geformt Ofsenkung oder Grupp vun Ofsenkungen	CB
Chaos	Urmass ouni Form	Gebitt mat onreegelméissegem, rauem Terrain	CH
Chasma, Chasmata	Äerdspléck, Kloft	déif, laanggezunne Spléck oder Kloft	CM
Colles (Mz.)	Hiwwel	Grupp vu klengen Hiwwelen.	CO
Corona, Coronae	Kranz, Kroun	oval oder rankfërmeg Struktur, déi keen Aschlagkrater ass	CR
Crater, Crateres	Waasserbaseng, Vulkankrater	bal kreesfërmeg Struktur, déi méiglecherweis en Aschlagkrater ass	AA
Dorsum, Dorsa	Réck (la: ursrénglech vun engem Déier)	Biergréck	DO
eruptive center		aktive Vulkan um Io	ER
Facula, Faculae	kleng Fakel	helle Fleck	FA
Farrum, Farra	Pancake dome	flaach Struktur déi engem Paangech gläicht oder Grupp vun änleche Strukturen	FR
Flexus, Flexus	Bou, Krëmmung	flaach, gekrëmmt Struktur	FE
Fluctus, Fluctus	Well	mat Vulkangestengs iwwerstréimt Fläch	FL
Flumen, Flumina	Floss	laanggestreckt, kanalaarteg Strukturen um Titan	FM
Fossa, Fossae	Gruef	laang, schmuel a flaach Basengen	FO
Insula, Insulae	Insel	isoléiert Gebitt an enger mat Flëssegkeet bedeckter Regioun (eenzeg Struktur vun dësem Typ ass d'Mayda Insula um Titan)	IN
Labes, Labes	Äerdrutsch	Schottermaterial aus enger Rutschung, Schotterkegel (nëmmen um Mars)	LA
Labyrinthus, Labyrinthi	Labyrinth	Gebitt mat Däller a Récker déi sech iwwerlageren a schneiden	LB
Lacus	Séi	kleng Flächen um Äerdmound an um Mars, mat Flëssegkeet bedeckt Regioun um Titan	LC
landing feature		Ëmgéigend vun de Landeplazen vum Apollo-Programm um Äerdmound	LF
large ringed feature		rankfërmeg, agesackt Strukturen	LG
Lenticula, Lenticulae	Lëns	kleng donkel Flecken um Europa	LE
Linea, Lineae	Linn	donkel oder hell, laang, dënn Struktur	LI
Macula, Maculae	Fleck	donkelen, eventuell onreegelméissege Fleck	MA
Mare, Maria	Mier	grouss, bal ronn Fläch	ME
Mensa, Mensae	Dësch	Plateau mat schaarf offalende Ränner	MN
Mons, Montes	Bierg	Bierg resp. an der Méizuel Biergzuch oder Bierger	MO
Oceanus	Weltmier	ganz grouss, donkel Gebidder (nëmmen um Äerdmound)	OC
Palus, Paludes	Mouer	kleng Fläch um Äerdmound an um Mars	PA
Patera, Paterae	flaach Schuel	onreegelméissege Krater	PE
Planitia, Planitiae	Fläch, Plang	Fläch déi méi déif läit	PL
Planum, Plana	Fläch, Plateau	Héichfläch oder Héichplateau	PM
Promontorium, Promontoria	Promontoire	Biergvirspronk op enger Fläch um Äerdmound	PR
Regio, Regiones	Gebitt	grousst, duerch Faarf oder Hellegkeet ofgesat Gebitt oder allgemeng en ausgedeent Gebitt	RE
Reticulum, Reticula	Netz	netzaarteg Strukturen op der Venus	RT
Rima, Rimae	Rëss, Rëtzer	déif ageschniddennen Dall oder Spléck um Äerdmound	RI
Rupes, Rupees	Klipp	Rampli oder Ramplistuf	RU
satellite feature		no enger Nopeschstruktur benannt Struktur, woubäi e grousse Buschtaf un den Numm gehaange gëtt (kuckt z. B. Mösting A)	SF
Scopulus, Scopuli	Klipp	Fielsvirspronk, Ausleefer mat Ramplistuf	SC
Sinus	Bucht	vun engem boufërmegen Hiwwel begrenzt kleng Fläch	SI
Sulcus, Sulci	Gruef, Offloss	parallel verlafend Grief- an Offlossstrukturen	SU
Terra, Terrae	Äerd, Land	ausgedeent Gebitt	TA
Tessera, Tesserae	kleng Fläch, Plättchen	polygonal geglidderten Terrain op der Venus	TE
Tholus, Tholi	Kuppeldach vun engem Tempel	kleng, doumaarteg Hiwwelen	TH
Undae	Wellen	Dünefeld	UN
Vallis, Valles	Dall	flaach Däller	VA
Vastitas, Vastitates	Wüst	ausgedeent Fläch (am Ament nëmmen d'Vastitas Borealis um Mars)	VS
Virga, Virgae	faarweg Sträifen	an de Faarwen ofgesat, längelzeg Struktur	VI

Literatur

• Ronald Greeley, Raymond M. Batson: Planetary Mapping. Cambridge University Press 1990, ISBN 052103373X
• E. A. Whitaker: Mapping and Naming the Moon: A History of Lunar Cartography and Nomenclature. 1999, ISBN 0-521-62248-4

Um Spaweck

• Gazetteer of Planetary Nomenclature IAU Working Group for Planetary System Nomenclature (WGPSN)
• Mitglieder der WGPSN

Kuckt och

Portal Astronomie