Arel

Vu Wikipedia
(Virugeleet vu(n) Arlon)
Arel
Aussprooch
Land Belsch
Regioun Wallounien
Communautéit Franséisch Communautéit
Provënz Lëtzebuerg
Arrondissement Arel
Awunner 30.818 (1. Januar 2022)
Fläch 119,06 km²
Koordinaten 49°41'1"N, 5°49'0"O
Telefonszon 063
Postcode 6700
Websäit https://www.arlon.be
Vue op Arel. Zeechnung vum Nicolas Liez.
Skulptur vum Areler Kënschtler Jean-Marie Gaspar (1861-1931) am Faubourg um Square Astride.
D'Stadhaus
Groussgaass
Kierch Saint-Donat (17. Jht.)

Arel (Arlon op Franséisch; Årlon op Wallounesch) ass eng Stad am Süd-Oste vun der Belsch. Si ass de Chef-lieu vun der Provënz Lëtzebuerg, huet 25.818 Awunner (2004) a läit, op 404 m, un den Uwänner vun der Semois, déi hei entspréngt.

Duerch Arel leeft d'Nationalstrooss N4 déi bis op Baaschtnech zu der Voie de la Liberté gehéiert.

Geschicht[änneren | Quelltext änneren]

Arel ass mat Tongeren an Tournai eng vun deenen eelste Stied an der Belsch. Si gouf ëm 52 v. Chr. als Orolarum oder Orolauno vicus gegrënnt, an huet sech schëtzeg entwéckelt, well se gënschteg op der Kräizung vun zwou Réimerstroosse louch, där vu Reims op Tréier an där vun Tongeren op Metz. Am Musée du Luxembourg zeien déi sëllegen archeologesch Fondsaachen aus der Réimerzäit nach haut dovun.

Am 4. Joerhonnert hat Arel héchswarscheinlech schonn eng Rankmauer an d'Stad huet sech ëm d'Knippchen entwéckelt op där eng Festung stoung[1]. Am 10. Joerhonnert war Arel mat sengem Ëmland eng Grofschaft, duerno eng Maarkgrofschaft. Am spéide Mëttelalter gouf dës Grofschaft a Personalunioun mat Limburg regéiert; zanter 1214 huet se zu Lëtzebuerg gehéiert.

Dëst Kapitel muss iwwerschafft ginn. Dat kann dru leien, datt Schreif- oder Tippfeeler dran ze fanne sinn, datt den Opbau net der Wikiformatéierung entsprécht oder datt den Inhalt net ganz korrekt ass oder net explizit genuch ass, sou wéi en den Ament do steet.
Zousätzleche Grond: Schreiffeeler, schlecht Sprocch, verschidde Saache guer net ze verstoen

Et war nëmmen am Joer 1935, dass systematesch archäologesch Ënnersichungen ënnerholl goufen, fir d'Überreschter vun der rëmescher Stad ze fannen. D'Haaptziel war et, d'Uewermier vun der rëmescher Mauer ze lokaliseieren. Dëst gouf méiglech duerch d'Multiplicitéit vun Entdeckungen ronderëm de Vieux Cimetière, déi d'Archäologen hier Ënnersichungen an d'Süden vun der Stad orientéieren. An der Tat haten se Rëschtungen vun engem rëmesche Therm am Virefand. Esou huet dës Plaz déi meescht Géigestänn aus der rëmescher Zäit opbewahrt. D'Archäologen hunn och verschidde Friesen, Begréiwnisser an eng sculptéiert Steng fonnt, déi zwee Manner a eng Fra repräsentéieren.

Wärend dem Zweete Weltkrich gouf d'Ënnersichungsarbecht ofgebrach, fir 1948 nees opgeholl ze ginn. Opgrond vu verschiddenen Ënnersichungen tëscht 1936 an haut, a mat der Entdeckung vun 4 Torë, schätzen Experten, datt d'Uewermier rëmescher Mauer ëm déi 850 Meter laang war. Ënner de ville Entdeckungen zënter 1936 hunn d'Archäologen 1948 d'Torën vum Gottes Neptune an 2009 d'galorëmesch Kollonn vum rëmeschen Gott Jupiter zu l'anguipède fonnt. Dës zwee Monumenter waren deel vun de Befestegungen, genau sou wéi d'Überreschter vum Therm an engem Hypocauste, déi an deem alen a sëlbst séier verloossenen Geméisféier fonnt goufen.

D'Méiheet vun der Sammlung vu Fundstécker, déi während de Gruewen fonnt goufen, befënnt sech am Archäologesche Musee zu Arel.

Et ass duerch déi Entdeckungen, déi och duerch d'Gruewen gemaach goufen, datt d'Spezialisten méi iwwer d'Rëmerbesatzung op dem Vicus Orolaunum, dem gallouisesche Duerf, dat tëscht dem éischten an dem véierten Joerhonnert dauerte, erausfannen konnten.

No de Fal vum Rëmesche Räich, huet Arel d'merowingesch Influens erfuer. En Nekropole vu Typ 'Fürstengrab' huet en riicht Mobilaar erhalen, wat derzou féiert ze glaawen, datt eng Fürstenfamill, déi wahrscheinlech dem Ëmfeld vun de frankesche Kéineger ugehéiert huet, sech an Arel agesiwwelt hat. Et ass wahrscheinlech am Spéidmerowingesche Zäitraum, dass déi éischt Kierch Sankt Martin zu Arel erricht gouf, direkt bei de fréiere rëmesche Thermen, an der Gebai, déi e puer Jorzéng méi fréier déi merowingesch Gréiwegrëften ugeholl hat.

Am Mëttelalter, huet sech den Duerf an eng Festung ëmgewandelt, déi ëm d'Knippchen, en Héich vu Mëtt vun der Stad, erausgebaut gouf. Am 9. Joerhonnert gouf d'Grafschaft Arel gegrënnt an eng Dynastie vu Grafen huet mat Conrad vu Arel um Joer 972 ugefaang. Spéider, am Joer 1061, gouf säi Groussenkel Waleran II vu Arel och Waleran Ier, Graf vun Limburg, wat déi zweet Grafschaften vu Arel a Limburg zesummeféiert. Am Joer 1214 huet Henri III, Härzueg vu Limburg an Graf vu Arel, d'Grafschaft an e Markgrafschaft erhuewen an huet se sengem Jong, Waleran IV, iwwerdroe, deen dann als Markgraf vu Arel (an als zukünftege Härzog Waléran III vu Limburg) nominéiert gouf, zënter sengem Heirat mat der Ermesinde, Gräfin vu Lëtzebuerg, fir datt hien et als Douarée fir hir konstituéieren kéint. Dësen huet seng Bierg op de Knippchen gebaut. Nom Doud vum Waleran IV (Waléran III Härzog vu Limburg) am Joer 1226, ass Arel un säin Zweetgebuer Henri V den Blonden, Graf vu Lëtzebuerg, gaangen an huet esou vum Härzogtum Limburg getrennt ginn an dem Comté vu Lëtzebuerg ageléint. An deem Tournoi de Chauvency huet Henri de Léi, säi Fils, de Titel vum Markgraf vu Arel gedroe. Ermesinde huet d'Abtei vu Clairefontaine gegronn, obwuel et Henri, säin Jong war, deen et bauen an an den Zësterne këschtegt huet. Am Joer 1291 hu sech d'Karmelitter zu Arel agesidelt.

Am Joer 1354, huet de Käerl IV. vum [[Heilege Räich dei Gebidder vun der Haus vu Lëtzebuerg op de Stand vum Härzogtum erhuewen: et ass d'Gebuert vum Härzogtum Lëtzebuerg. Dëst ass an d'Besëtz vun den Burgundeschen Nidderlanden fir 1409 mat der Heirat vu Elisabeth vu Goerlitz mat Antoine vu Brabant, dem Jong vum Philipp II de Kierfen, Härzog vun Burgund, gemaach. Dat huet e Réckstand vun der luxemburgesch Noblesse a speziell vun Huart II vu Autel, dem Häer vu der Burg Autelbas, déi, an der Revanche, belagert an da vun de burgundesche Truppen am Joer 1413 zerstéiert gouf. Am Joer 1477, no der Doud vum leschte Herzog vu Burgund, Charles de Waghals, gëtt d'Regioun ënner d'Dominatioun vun den Habsbuerger vun Spuenen an gehéiert zu de Spueneschen Nidderlanden.

Arel ass dann am Zentrum vun de Kricher tëscht dem Kénnègtum vu Frankräich an der kathoulescher spannescher Monarchie. Am Joer 1542, zerstéiert a verbrennt Charles II. d'Orléans d'Stad. Am Joer 1558 goufen d'Stad, säin Schlass, seng Uewermieren an d'Kloster vun den Karmelitter vun de franséische Truppen vum François de Guise zerstéiert, da nees am Joer 1562 an 1568. Den nächste Joer, während Arel am Neibau war, bräicht e neit Feier aus, wat d'Stad erëm an Asch gemaach huet. Während dem Achtzigjärege Krich, zertéieren de hollännesche Truppen vun de Vereenegten Provinzen d'Stad am Joer 1604. Am Joer 1621 schaffen déi Kapuziner eng Abtei op der Knippchen. D'Franzosen zertéieren nach eng Kéier d'Stad am Joer 1651 a neit Feier bräicht am Joer 1664 aus, wat d'Kloster vun den Karmelitter nees zertéiert. D'Truppen vum Kinneg vun Frankräich, Louis XIV, huelen Arel am Joer 1681 an drécken déi weineg Kapuziner vun der Knippchen, wou se eng Zitadell no dem Modell vun den Festungen vun Vauban baue. Schliissendlech ginn d'Stad an d'Regioun 1697 un de Charles II. vun Spuenen rem.

Am Joer 1714, no dem Spannesche Successionskrich, geet Arel an d'Hand vun den Ësterreicheschen Nidderlanden, ëmmer nach ënnert der Hoheit vum Heilege Räich Räich no dem Feodalmodell.

Den 11. Mee 1785, géint 9 Auer, brënnt et am Kloster vun de Karmelitter, wat eng grouss Deel vun der Stad fir ze verbrannen, mat Ausnam vum Kloster selwer, esou wéi dat vun de Kapuziner an e puerzéng Hauser um Fuuss vun der Sankt-Donat-Kierch, am Quartier vun der Hetchegass. Dës Katastroph huet awer Arel erlabt, sech ze erneieren an sech ze moderniséieren mat der Abrëchung vun der aler Biege vu Bastogne an der Schafung vun neie Stroossen, wéi der Faubourg-Strooss.

Wéi Lëtzebuerg 1839 tëscht der Belsch an dem hollännesche Kinnek gedeelt gouf, sollt dat am Fong laanscht d'Sproochegrenz geschéien. Arel ass awer, obwuel do Lëtzebuergesch geschwat gouf (an zum Deel nach gëtt), der Belsch zougesprach ginn, well Arel éischtens tëscht 1830 an 1839 scho provisoresch Haaptuert war, well zweetens soss keng Stad méi grouss war, fir Chef-lieu vun der Provënz Lëtzebuerg kënnen ze sinn, an drëttens well d'Strooss vu Lonkech erop op Baaschtnech strateegesch sou wichteg war, datt Frankräich se bei der neutraler Belsch wollt hunn (de reduzéierte Grand-Duché war jo weiderhi Memberstaat vum Däitsche Bond (1815-1866) an hat ëmmer nach eng preisesch Garnisoun an der Festung vu senger Haaptstad).

Arel am Éischte Weltkrich[änneren | Quelltext änneren]

Arel am Zweete Weltkrich[änneren | Quelltext änneren]

Sou wéi vill Uertschaften an der Géigend hat Arel och ënner der däitscher Besatzung ze leiden.

Nodeem zu Arel eng Bomm an d'Vitrin vum engem Kollaborateur (Geschäft Ambroise) geworf gi war, goufen an der Nuecht vum 24. op de 25. August 1944, 40 Geisele vun Arel an aus der Ëmgéigend festgeholl, dorënner den Dokter Jean Hollenfeltz en de Procureur André Lucion déi direkt erschoss goufen. Déi aner goufen a Konzentratiounslagere verschleeft, wou déi meescht ëmkoumen. Dozou huet och de Paschtouer vun Éibeng, den Adolphe Alzinger, ee vun de wéinegen Iwwerliewende gehéiert. Hien huet déi Zäit spéider an e puer Wierker beschriwwen ënner dem Pseudonym Josse Alzin.

Vun Arel selwer waren et 26 Mann: Raymond André, Fritz Barnich, Pierre Bestgen, Michel Bidaine, Léon Billot, Fernand Biot, René Biren, Henri Bosseler, Albert Burhin, Prosper Crochet, Edgard Defraene, Emile Dumont, René Feck, Auguste Felten, Paul Gathy, Joseph Hansel, Léon Jacquelart, Théophile Lambe, Aimé Lambin, Albert Laroche, Georges Lejeune, Joseph Ney, Joseph Origer, Emile Pesch, Achille Schockert a Lucien Sitinger.

Uertschaften an der Gemeng[änneren | Quelltext änneren]

Jumelagen[änneren | Quelltext änneren]

Arel ass jumeléiert mat:

Kuckt och[änneren | Quelltext änneren]

Um Spaweck[änneren | Quelltext änneren]

Commons: Arel – Biller, Videoen oder Audiodateien

Referenzen[Quelltext änneren]

  1. Guide Ippa des Villes de Belgique